"Αυτοβοήθεια & Ψυχική Υγεία" Εκδήλωση

  

Ενημερωτική εκδήλωση για την 

Αυτοβοήθεια στην Ψυχική Υγεία

 

Τετάρτη 12 Ιουλίου 20:00' 

οδός Τσίλερ 59, Άνω Πατήσια

Οργάνωση 

Κίνηση Αλληλεγγύης Πατησίων - Κίνηση Οικογενειών & Φίλων για την Ψυχική Υγεία

~~~

Οι Ομάδες Αυτοβοήθειας

   Η συνεχής εξάπλωση των Ομάδων Αυτοβοήθειας(1), είναι από μόνη της ένας πολύ σημαντικός δείκτης της αποτελεσματικότητας τους αφού πρόκειται για μη κερδοσκοπικές, εθελοντικές, αυτοδιαχειριζόμενες και αυτοχρηματοδοτούμενες ομάδες προσώπων που αντιμετωπίζουν από κοινού ένα συναφές πρόβλημα Ψ.Υ. Σαφώς πρόκειται για  μη επαγγελματικού τύπου υπηρεσίες ψυχικής υγείας και η εξάπλωσή τους θα μπορούσε να συσχετιστεί με την εμφάνιση άλλων δυσμενών παραγόντων. 

   Για παράδειγμα αναφέρουμε τα  μεταμνημονικά ψυχικά τραύματα(2), την έκπτωση των προσφερόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας κυρίως στις δημόσιες δομές και την διαρκή φτωχοποίηση. Σε αυτούς τους επίκαιρους βασικούς λόγους πρέπει να  προσθέσουμε και τούς επακόλουθους κοινωνικούς δηλαδή την επιδείνωση των όρων της κοινωνικοποίησης(3), της επιβίωσης, του σχετίζεσθαι μετά τα Lock Down(4) κα. 

   Για πολλά χρόνια η αυξημένη ενασχόληση των ερευνητών για την  αποτελεσματικότητα των ομάδων αυτοβοήθειας, επιβεβαιώνει το γεγονός ότι συνεχίζουν να έχουν τον σημαντικότερο ρόλο στην αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Επίσης το χαρακτηριστικό της ενεργοποίησης των προσώπων στην αντιμετώπιση των προβλημάτων τους καθιστά τις Ομάδες Αυτοβοήθειας ως μια από τις πιο πρόσφορες ενδεδειγμένες λύσεις.

 

Γενικές Αρχές των Ο.Α.

 

 

   Οι Ο.Α. λειτουργούν από και για τα ίδια τους τα μέλη. Αυτό σημαίνει ότι τα μέλη τα οποία επηρεάζονται άμεσα από κάποια κατάσταση είναι οι μοναδικοί οι οποίοι ελέγχουν τις δραστηριότητες και τις προτεραιότητες της ομάδας. Ορισμένες ομάδες αυτοβοήθειας λαμβάνουν πηγές και υποστήριξη έξω από την ομάδα, τα μέλη ωστόσο είναι αυτά που παίρνουν τις αποφάσεις σχετικά με τη δράση της ομάδας. 

   Οι ομάδες αυτοβοήθειας βασίζονται στην ιδέα της δύναμης των μελών. Ενώνοντας τη φωνή τους με άλλους τα μέλη της ομάδας έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν με πιο δυναμικό τρόπο τις ανάγκες τους και να αλλάξουν καταστάσεις που τους αφορούν. Ως ομάδα μπορούν να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον και να δουλέψουν μαζί για να ξεπεράσουν τη δυσκολία ή τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν.

   Οι Ο.Α. προσπαθούν να δουλέψουν με τρόπους όσο το δυνατόν πιο δημοκρατικούς και «ανοιχτούς». Ενθαρρύνουν τη συμμετοχή και την ανάμειξη. Οι ομάδες έχουν συνήθως ένα κλίμα φιλικό και ανεπίσημο, διαφορετικό από τις παραδοσιακές υπηρεσίες και δομές. Προσπαθούν να δώσουν σε κάθε μέλος την πληροφόρηση, την ενθάρρυνση και τη δυνατότητα για να συμμετέχει στην ομάδα. 

  Μια από τις βασικές αρχές των ομάδων είναι αυτή της ανωνυμίας. Η ανωνυμία δημιουργεί ένα κλίμα ασφάλειας, εμπιστοσύνης και ισότητας μέσα στις ομάδες και όπως έχει αποδειχτεί είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες διατήρησης και διεύρυνσης του κινήματος των ανωνύμων. Επίσης η ανωνυμία εξασφαλίζει και το γεγονός ότι κανενός η περίπτωση ή η προσωπικότητα δεν θα θεωρηθεί πιο σημαντική από το μήνυμα της ανάρρωσης που μοιράζονται τα μέλη των ομάδων. 

  Τα μέλη των Ο.Α. επιλέγουν τι θα κάνει η ομάδα και πώς θα επιτευχθούν οι στόχοι που θέτουν. Ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν οι ομάδες αυτοβοήθειας είναι να επεξεργάζονται τις δραστηριότητες και τις προτεραιότητές τους. Αυτό είναι πολύτιμο γιατί:

• είναι ένα σημαντικό μέρος της διαδικασίας με την οποία τα άτομα γίνονται ομάδα

• δίνει στην ομάδα μια αίσθηση σκοπού και κατεύθυνσης

• δείχνει σε νέα μέλη με τι σχετίζεται η ομάδα

Χωρίς μια κοινή κατανόηση για το τι κάνει η ομάδα, τα μέλη μπορεί να χάσουν την κατεύθυνσή τους ή να προσπαθήσουν να  

ακολουθήσουν ταυτοχρόνως μια διαφορετική. Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να έχει διαφορετικό λόγο να ενταχθεί σε μια ομάδα και διαφορετικές ιδέες σχετικά με το τι πρέπει να κάνει. Η ομάδα βοηθάει τα μέλη να συμφωνήσουν σε ένα κοινό στόχο.    

  Το κεντρικό σημείο των ομάδων αυτών είναι μια σειρά από προσωπικές δραστηριότητες γνωστές ως τα 12 Βήματα. Τα βήματα αυτά περιλαμβάνουν 

• την παραδοχή του προβλήματος, 
• την αναζήτηση βοήθειας, 
• την αυτοεκτίμηση, 
• την εμπιστευτική αυτοαποκάλυψη, 
• το να επανορθώνεις, όπου έχεις κάνει λάθος και το 
• να δουλεύεις με άλλους ανθρώπους που θέλουν να αναρρώσουν. 

Η Πνευματική Αφύπνιση των Ο.Α. δεν είναι η Woke Culture

   Μεγάλη έμφαση δίνουν οι ανώνυμοι σε αυτό που αποκαλούν «Πνευματική Αφύπνιση» τονίζοντας την πρακτική της αξία και όχι κάποια φιλοσοφική ή μεταφυσική της υπόσταση ή τοποθέτηση ως προς το φύλο. Οι ομάδες των ανωνύμων δεν είναι θρησκευτικά προγράμματα. Τα μέλη ενθαρρύνονται να αναπτύξουν την προσωπική τους κατανόηση, θρησκευτική ή όχι, αυτής της «Πνευματικής Αφύπνισης» η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με την αφύπνιση που υπόσχεται η woke κουλτούρα.

   Η προσέγγιση των Ομάδων Αυτοβοήθειας είναι μη επαγγελματική και βασίζεται στην αλληλεγγύη. Η πρωταρχική θεραπευτική αξία των ομάδων αυτών βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι ψυχικά πάσχοντες βοηθούν άλλους ψυχικά πάσχοντες. Η θεραπευτική σημασία της αυτοβοήθειας είναι άλλωστε ήδη αποδεδειγμένη στον τομέα της θεραπείας των εξαρτήσεων και όχι μόνο (Ζαφειρίδης 1998, Kooyman 1993, Yablonsky 1989 & 1969). 

   Στις συναντήσεις των ομάδων κάθε μέλος μοιράζεται τις προσωπικές του εμπειρίες με άλλους αναζητώντας βοήθεια όχι από κάποιους ειδικούς αλλά από ανθρώπους που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις και βρήκαν τη λύση και τη διέξοδο.

   Οι ομάδες είναι ανοικτές σε οποιονδήποτε ανεξάρτητα από θρήσκευμα, κοινωνικοοικονομική θέση, φύλο, εθνικότητα και μόνη προϋπόθεση είναι η επιθυμία κάποιου να συμμετέχει με τους αποδεκτούς και συμφωνημένους όρους.

 

 

   Ένας άλλος παράγοντας που θα πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως είναι ότι οι ομάδες αυτές δεν αποκλείουν μέλη που έχουν κάποια επιπλέον προβλήματα εκτός από αυτό της ψυχικής υγείας με χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα των ανθρώπων με διπλή διάγνωση, οι οποίοι δύσκολα γίνονται δεκτοί σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα. Ελάχιστα άλλωστε είναι τα προγράμματα ειδικά σε χώρες σαν την Ελλάδα, που δέχονται ανθρώπους με τέτοιου είδους προβλήματα. 

Η ανωνυμία

Μια από τις βασικές αρχές των ομάδων είναι αυτή της ανωνυμίας. Η ανωνυμία δημιουργεί ένα κλίμα ασφάλειας, εμπιστοσύνης και ισότητας μέσα στις ομάδες και όπως έχει αποδειχτεί είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες διατήρησης και διεύρυνσης του κινήματος των ανωνύμων.

  Επίσης η ανωνυμία εξασφαλίζει και το γεγονός ότι κανενός η περίπτωση ή η προσωπικότητα δεν θα θεωρηθεί πιο σημαντική από το μήνυμα της ανάρρωσης που μοιράζονται τα μέλη των ομάδων.

Τρόπος λειτουργίας

   

  Όπως έχει ήδη αναφερθεί η συνάντηση της κάθε ομάδας είναι ο
βασικός πυρήνας του κινήματος των ανωνύμων. Υπάρχει ποικιλία
εβδομαδιαίων συναντήσεων. Αυτές διακρίνονται σε κλειστές και ανοιχτές συναντήσεις με το κοινό σε συναντήσεις ομιλιών και συζητήσεων και συναντήσεις θεματικά αφιερωμένες. Έτσι τα μέλη των ομάδων κρατούνται καθημερινά σε επαφή και βοηθούνται στην ανάπτυξη των προσωπικών τους σχέσεων. Η συνάντηση και οι αλληλεπιδράσεις που δημιουργούνται γύρω από αυτή, καθιστούν τις Ο.Α. ένα κοινωνικό δίκτυο, ένα σύστημα αλληλεπίδρασης με ξεκάθαρους και έντιμους όρους που λειτουργεί θεραπευτικά από μόνο του. 

   Πιο συγκεκριμένα το μοίρασμα κοινών εμπειριών που συμβαίνει στις συναντήσεις μέσα σε κλίμα εμπιστοσύνης, ασφάλειας και ισοτιμίας, διαμορφώνει άριστες 

συνθήκες για τη δημιουργία και ειλικρινών

έντιμων ανθρώπινων σχέσεων, για την υιοθέτηση ενός πιο δημιουργικού και ανθρώπινου τρόπου ζωής. Αν μάλιστα αναλογιστεί κανείς ότι οι ομάδες αυτές προσφέρουν μικροκοινωνικούς χώρους για την καλλιέργεια ανθρωπιστικών αξιών και αυτογνωσίας, σε κοινωνίες που κυριαρχούνται από αλλοτρίωση, μοναξιά και ατομοκεντρικότητα, τότε η αξία τους και η σημαντικότητα τους γίνονται ακόμη πιο εμφανείς ιδιαίτερα στο επίπεδο της πρόληψης των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων (Ζαφειρίδης 1998).

Το παράδειγμα των Α.Α.

"Πολύ σημαντική είναι η υποδοχή του νεοεισερχόμενου σε μια ομάδα ανωνύμων. Η εμπειρία μάλιστα του νεοεισερχόμενου είναι σύμφωνα με κάποιους ερευνητές πολύ πιο θετική από την αντίστοιχη σε οργανωμένες Υπηρεσίες και συστήματα Υγείας (Chapel, 1997). Ο νεοεισερχόμενος είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο μέσα σε μία ομάδα. Υπάρχει μια ανεκτική αποδοχή που αντικατοπτρίζει το γνωμικό των ανωνύμων: «Οποτεδήποτε κάποιος, οπουδήποτε απλώσει το χέρι για βοήθεια, θέλω το χέρι

των Α.Α. να είναι εκεί. Γι’ αυτό, είμαι υπεύθυνος».
  Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας της ανάρρωσης στις ομάδες των ανωνύμων είναι ο ρόλος του χορηγού ή σπόνσορα. Ο χορηγός είναι ένα παλιό μέλος των ομάδων που αναλαμβάνει να βοηθήσει το νεοεισερχόμενο να δουλέψει τα βήματα και να αναπτύξει ένα πρόγραμμα θεραπείας που θα κάνει τη νηφαλιότητα όχι μόνο ανεκτή αλλά και επικερδή. Όπως μάλιστα η έρευνα έχει δείξει η σχέση με κάποιον σπόνσορα μειώνει τις πιθανότητες υποτροπής (Sheeren, 1988). Από τη σχέση όμως αυτή δεν βοηθούνται μόνο οι χορηγούμενοι, αλλά και οι ίδιοι οι χορηγοί, αφού σύμφωνα με την έρευνα του Cross (1990) σε ένα δεκαετές follow up, το 91% όσων είχαν γίνει σπόνσορες είχαν διατηρήσει τη νηφαλιότητα τους. Άλλωστε η θεραπευτική αξία της αλληλεγγύης, της αφοσίωσης και της προσφοράς στον συνάνθρωπο έχουν συζητηθεί και από τους θεωρητικούς της ανθρωπιστικής / υπαρξιακής ψυχολογίας (Frankl, 1979), αλλά διαπιστώθηκαν επίσης και σε πολλά θεραπευτικά προγράμματα στα οποία η αυτοβοήθεια ήταν ο βασικός άξονας της δράσης τους"(5).

Επίλογος

 

  Ποιο είναι το ποιοτικό χαρακτηριστικό που καθιστά τις οµάδες αυτοβοήθειας ως µια από τις πιο ενδεδειγµένες λύσεις; Μα αυτό της ενεργοποίησης και αυτενέργειας των προσώπων μέσα στην κοινότητα για την αντιµετώπιση των προβληµάτων τους. Δηλαδή το συστατικό στοιχείο των οµάδων αυτών είναι ένα από τα βασικά ζητούµενα στην αντιµετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβληµάτων.  

 

 

~~~

 

 

πηγές-σημειώσεις:

1.   "Οδηγός δημιουργίας Ομάδων Αυτοβοήθειας - Τα Αλληλέγγυα Πρόσωπα και η Κοινότητα". Έκδοση της ΚΟΦιΨΥ το καλοκαίρι 2023. Για την προμήθεια του "Οδηγού..." μας, επικοινωνήστε με τον σύλλογό μας.
2.   "Για το Συλλογικό μας Τραύμα από τα Μνημόνια" του μέλους της Επιστημονικής Επιτροπής της ΚΟΦιΨΥ Αντώνη Ανδρουλιδάκη. Άρθρο δημοσιευμένο στο Blog της ΚΟΦιΨΥ (Φλεβάρης 2023).
3.   Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας και των lockdowns  κείμενο στο Blog της ΚΟΦιΨΥ (Μάρτης 2022). 
4.  "Η πανδημία ως Ψυχολογική Εμπειρία: προκλήσεις και προοπτικές διαχείρισης στο πλαίσιο της Οικογένειας" του ψυχιάτρου-σεξολόγου, κοινωνικού ακτιβιστή και μέλους της Επιστημονικής Επιτροπής της ΚΟΦιΨΥ Στέλιου Κυμπουρόπουλου. Blog της ΚΟΦιΨΥ, Νοέμβρης 2023
5.  "Ψυχική Υγεία και Αυτοβοήθεια. Το Παράδειγμα των ΑΑ" του Φοίβου Ζαφειρίδη. Απόσπασμα. Τετράδια Ψυχιατρικής τ. 73, 2001 
   

 

 Ευάγγελος Ασπρογέρακας