Ο Πρίγκιπας Peter
Kropotkin
   Αντίθετο με αυτό το ανταγωνιστικό μοτίβο είναι το έργο ενός άλλου σπουδαίου φυσιοδίφη του 19ου αιώνα, του Πρίγκιπα Peter Kropotkin. Εκεί που ο Darwin και οι διάδοχοι του αναδείκνυαν τον «σκληρό, ανελέητο αγώνα» του ατόμου για ζωή στο επίπεδο μιας βιολογικής και στη συνέχεια κοινωνικής αρχής, ο Kropotkin επέμενε στην αμοιβαία αλληλοβοήθεια και συνεργασία ως τουλάχιστον εξίσου σημαντικά εξελικτικά και κοινωνικά γνωρίσματα. Η θέση του συνήθως απορρίπτονταν, αν δεν αγνοούνταν από τους θεωρητικούς της εξέλιξης, τους φυσιοδίφες και τους «πραγματιστές» της δημόσιας υγείας σχεδόν σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα/ σήμερα, ωστόσο, οι θέσεις του Kropotkin παίρνουν την θέση τους ως ένα χρήσιμο υπόβαθρο που επηρεάζει τις σύγχρονες εξελίξεις στην επιγενετική, την εξελικτική βιολογία και την κοινωνικότητα. Θα μπορούσαν επίσης να χρησιμεύσουν για την προώθηση της δημόσιας υγείας ως απαραίτητου βιολογικού εγχειρήματος.

Ο Πρίγκιπας Kropotkin

    Το 1809 ο Charles Darwin γεννήθηκε σε μια πλούσια βρετανική οικογένεια που θεωρούσε τόσο την αποικιοκρατία όσο και την βρετανική ταξική δομή ως αποδεκτή και δεδομένη. Το 1842, ο Πρίγκιπας Peter Alexander Kropotkin γεννήθηκε στην αριστοκρατία γαιοκτημόνων  της Ρωσίας όπου και αυτός, επίσης, έλαβε την εκπαίδευση και την ανατροφή που τυπικά προσφέρονταν στα παιδιά της αριστοκρατίας. Και οι δύο έγιναν σημαντικοί φυσικοί επιστήμονες, παράγοντας πρωτότυπη έρευνα πεδίου που πρόσφερε μια ματιά στην εξέλιξη των ζώων, των φυτών και του ανθρώπου. 

   Η ιστορία των συμπερασμάτων του Darwin είναι γνωστή. Η σημασία του Kropotkin μόλις τώρα αρχίζει να γίνεται αντιληπτή.

   Το 1862 ο Kropotkin στάλθηκε στην Σιβηρία ως διοικητικός υπάλληλος και το 1864 οδήγησε μια εξερευνητική αποστολή στη Μαντζουρία. Αποκληρώθηκε από τον πατέρα του όταν παραιτήθηκε από τη θέση του για να σπουδάσει γεωγραφία, το 1871 ο Kropotkin εξερεύνησε αποθέματα παγετώνων για λογαριασμό της Ρωσικής Γεωγραφικής Εταιρείας. Όταν το ταξίδι του Darwin με το Beagle τον οδήγησε σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές, και ιδιαίτερα στις νησιά Γκαλάπαγκος, ο Kropotkin πέρασε χρόνια παρατηρώντας και καταγράφοντας τη ζωική και φυτική ζωή στις άγριες, βόρειες περιοχές της Φιλανδίας, της Μαντζουρίας, της Ρωσίας και της Σουηδίας.

   Στην αρχή, ο Kropotkin αναζήτησε ενδείξεις του ανταγωνιστικού αγώνα που περιεγράφηκε μια γενιά νωρίτερα από τον Darwin, ελπίζοντας να εμπλουτίσει το έργο του δασκάλου του. Αντίθετα, ο Kropotkin βρήκε τις πως οι βασικές ρίζες της επιβίωσης δεν ήταν ανταγωνιστικές αλλά συνεργατικές.

«Όπου κοίταξε ο Kropotkin βρήκε την συνεργασία: άλογα να σχηματίζουν προστατευτικούς κύκλους για να αμυνθούν απέναντι σε αρπακτικά· λύκους να συνεργάζονται για να κυνηγήσουν ως αγέλες· πουλιά να βοηθούν το ένα το άλλο στη φωλιά· ελάφια να προχωρούν συντονισμένα για να περάσουν ένα ποτάμι. Η αμοιβαία αλληλοβοήθεια και η συνεργασία ήταν παντού».

   Ο Kropotkin δεν αρνήθηκε πως η επιβίωση ήταν ένας άγριος αγώνας. Αντίθετα έλεγε πως σε κάθε περίπτωση – από εκείνη του του μυρμηγκιού και της μέλισσας  ως τον άνθρωπο – η επιτυχία τυπικά πρόκυπτε από την συνεργασία παρά από τον ανταγωνισμό. Έτσι, συμπέρανε στην Αμοιβαία Αλληλοβοήθεια: Ένας Παράγοντας Εξέλιξης:

   «Καλύτερες συνθήκες δημιουργούνται από την απομάκρυνση του ανταγωνισμού με το μέσο της αμοιβαίας αλληλοβοήθειας και της αμοιβαίας αλληλοϋποστήριξης…. Στον μεγάλο αγώνα για ζωή – για την μέγιστη δυνατή πληρότητα και ένταση της ζωής με την ελάχιστη σπατάλη ενέργειας – η φυσική επιλογή αναζητά συνεχώς τους τρόπους ακριβώς με τους οποίους θα αποφύγει τον ανταγωνισμό όσο το δυνατόν περισσότερο».

Darwin και Kropotkin

   Ο Kropotkin επέμενε πως το έργο του συμπλήρωνε και στην ουσία επέκτεινε το έργο το Darwin. «Ο ίδιος ο Darwin έδειξε την άλλη [συνεργατική] πτυχή της φύσης», έγραφε ο Kropotkin στην Ηθική, Προέλευση και Εξέλιξη. «Υπάρχει, μας έδειξε αυτός (ο Darwin), στην Φύση την ίδια, ένα άλλο σύνολο αποδείξεων, παράλληλο με εκείνα της αμοιβαίας πάλης, αλλά που έχουν ένα διαφορετικό νόημα: οι αποδείξεις της αμοιβαίας αλληλοϋποστήριξης μέσα στα είδη, που είναι ακόμη σημαντικότερα από τα προηγούμενα, με βάση την σημασία τους για την ευημερία των ειδών και την επιβίωση τους».


   Όπως ο Darwin, ο Kropotkin στήριξε τη θέση του μέσα από την λεπτομερή επανάληψη καθιερωμένων φυσιοδιφικών περιγραφών (βοτανικών, βιολογικών και ζωολογικών) εμπλουτισμένων από τα δικά του χρόνια ερευνών πεδίου. Ένα σύντομο απόσπασμα από την Αμοιβαία Αλληλοβοήθεια:

   «Αν πάρουμε τη φωλιά του μυρμηγκιού, δεν βλέπουμε μόνο πως κάθε μορφή έργου – ανατροφή προνυμφών, μάζεμα τροφής, χτίσιμο, φροντίδα των αφιδών (ΣτΜ: κάποια μυρμήγκια έχουν συμβιωτική σχέση με τις αφίδες ή μελίγκρες και τις φροντίζουν σαν ένα είδος οικόσιτου), και ούτω καθεξής – εκτελείται σύμφωνα με τις αρχές της εθελοντικής αμοιβαίας αλληλοβοήθειας… το βασικό και κύριο γνώρισμα της ζωής πολλών ειδών μυρμηγκιών είναι η  είναι η πράξη και η υποχρέωση για κάθε μυρμήγκι να μοιράζεται το φαγητό του, που ήδη έχει καταπιεί και εν μέρει χωνέψει με κάθε μέλος της κοινότητας που ίσως το ζητήσει. Δυο μυρμήγκια που ανήκουν σε δυο διαφορετικά είδη ή σε δυο εχθρικές φωλιές, όταν περιστασιακά συναντηθούν θα αποφύγουν το ένα το άλλο. Δυο όμως μυρμήγκια που ανήκουν στην ίδια φωλιά  ή στην ίδια αποικία φωλιών θα πλησιάσουν το ένα το άλλο, θα ανταλλάξουν μερικές επαφές με τις κεραίες τους, και αν το ένα από τα δύο είναι πεινασμένο ή διψασμένο, και ιδιαίτερα αν το άλλο είναι γεμάτο… του ζητά αμέσως τροφή».

Ο Kropotkin και οι Δαρβινιστές

   Στην Προέλευση των Ειδών, ο Darwin όρισε την «εξελικτική πάλη» γενικά, «σε μια ευρεία και μεταφορική έννοια περιλαμβανόμενης της εξάρτησης του ενός από το άλλο». Με αυτό ως δεδομένο, δεν προώθησε την αμοιβαία εξάρτηση ως δυνατή εξελικτική δύναμη. Και πραγματικά, ο Darwin έγραψε πως η συνεργατική συμπεριφορά ήταν «η πιο σοβαρή ειδική δυσκολία» που αμφισβητούσε την βασική του θέση: πως η φυσική επιλογή δουλεύει στο επίπεδο αυτού που εξυπηρετεί καλύτερα το άτομο. Ο Kropotkin πήρε την «μεταφορική έννοια» του Darwin για επανακαθορίσει την εξέλιξη με ένα τρόπο που να κάνει τον ανταγωνισμό μια βραχυπρόθεσμη στρατηγική με ελάχιστο μακροχρόνιο εξελικτικό όφελος. Σε ολόκληρο τον ζωικό κόσμο, επέμενε, «ο ανταγωνισμός είναι πάντοτε επιζήμιος για το είδος. Αυτή είναι η είδηση που μας έρχεται από το λιβάδι, το δάσος, το ποτάμι, τον ωκεανό».


   Ο Kropotkin θαύμαζε τον Darwin ενώ απεχθάνονταν εκείνους που, πίστευε πως, χρησιμοποιούσαν κακόβουλα την εξελικτική θεωρία του Darwin ως «επιστημονική» δικαιολόγηση κοινωνικών προγραμμάτων και πολιτικών βασισμένων πάνω στον ατομικό ανταγωνισμό ως «φυσική» αρχή. Απέδιδε στον Herbert Spencer (ΣτΜ: κοινωνιολόγος και πατέρας του κοινωνικού δαρβινισμού) τόσο με ευρύτερη άγνοια όσο και με την «απουσία ποιητικής έμπνευσης». Η βασική του απέχθεια όμως στρέφονταν κατά του Thomas Huxley του οποίου την κατανόηση της εξελικτικής θεωρίας, πίστευε ο Kropotkin, ήταν «ατελής, μονόπλευρη και κατά συνέπεια εσφαλμένη»· μια ίσως εσκεμμένη παραποίηση της προσεκτικής επιστήμης του Darwin. «Είναι τρομερό το πως κατάντησαν ‘αυτοί’ τον Darwin», έγραφε ο Kropotkin στον εκδότη του Nineteenth Century, ενός σημαντικού περιοδικού της εποχής.

   Σε αυτό ο Kropotkin ίσως να είναι υπερβολικός. Όπως παραδέχτηκε  αλλού, «Η ιδέα που διατρέχει το έργο του Darwin είναι σίγουρα εκείνη του πραγματικού ανταγωνισμού που συμβαίνει μέσα σε κάθε ομάδα ζώων για φαγητό, ασφάλεια και την πιθανότητα να αφήσουν απογόνους». Αν υπήρχε μια παρερμηνεία και κατάχρηση ήταν θέμα βαθμού παρά τύπου και σίγουρα δεν υπάρχουν αποδείξεις πως ο ίδιος ο Darwin έβλεπε τα γραπτά του Huxley – ή εκείνα των άλλων κοινωνικών δαρβινιστών – ως διαστρέβλωση του έργου του.

Η Πλάνη του Φυσικού

   Ο Darwin και οι διάδοχοι του στέκονταν πάνω σε μια μοναδική κοινωνικο-οικονομική οπτική που είναι η βάση της βρετανικής οικονομικής και ταξικής δομής και της αποικιοκρατίας:

   «Ο ανταγωνισμός είναι η ατμομηχανή της επιτυχίας· η εθελοντική ισότητα είναι πρακτικά αντιπαραγωγική επειδή οι κοινωνίες των οργανισμών, ανθρώπινες και άλλες, σχηματίζονται και ως εκ τούτου βασίζονται στο [ατομικό] ίδιο συμφέρον…. Σε αυτό το κόσμο της ‘επιβίωσης του δυνατότερου’, οι υπόλοιποι απλά εξαφανιζόμαστε σε μια μαύρη τρύπα».

   Όταν επεκτεινόμενοι πληθυσμοί χρησιμοποιούσαν τοπικούς πόρους, ο διαπροσωπικός ανταγωνισμός και η σύγκρουση θεωρούνταν το φυσικό και αναπόφευκτο αποτέλεσμα. Σύμφωνα με τα λόγια του Kropotkin, αυτό αναδείκνυε «τον "ανελέητο" αγώνα για προσωπικά πλεονεκτήματα ως το αποκορύφωμα της βιολογικής αρχής». Όπως πολλοί της τάξης του και της γενιάς του, ο Darwin ήταν βαθιά εντυπωσιασμένος από το έργο του Thomas Malthus και την επιμονή του πως ο ατομικός ανταγωνισμός για αναπόφευκτα περιορισμένους πόρους δεν ήταν μόνο φυσιολογικός αλλά και θεία πρόνοια. Τα μαλθουσιανά επιχειρήματα ήταν αλληλένδετα με οικονομικές και κοινωνικές αρχές που ήταν βασικές στην αντίληψη του Άγγλου για το κόσμο: «Το μίγμα φιλελεύθερης πολιτικής οικονομίας με περισσότερο ή λιγότερο μαλθουσιανισμό προωθούσε το ελεύθερο άτομο που, δρώντας στην αγορά (και λιγότερο στη πολιτεία), αποτελούσαν το κόσμο. Οι ελεύθεροι άνθρωποι φρόντιζαν την δική τους υγεία (και οτιδήποτε άλλο)». Έτσι από την αρχή ο Darwin «υπέθετε κάτι το αναπόφευκτο που έπρεπε να εξηγηθεί, όχι μια κοινωνικά αποφασισμένη επέκταση που έπρεπε να αμφισβητηθεί».

   Όπως ο «Malthus αποτελεί ένα πολύ καλύτερο προφήτη σε μια πυκνοκατοικημένη, βιομηχανική χώρα που ακολουθεί μια ιδέα ανοιχτού ανταγωνισμού στις ελεύθερες αγορές» από ότι στις αραιοκατοικημένες βόρειες γεωγραφίες της Μαντζουρίας, της Ρωσίας και της Σκανδιναβίας. Όπως αναφέρει ο Daniel Todes σε ένα απόσπασμα που χρησιμοποιεί ο Stephen Jay Gould: «Για ένα Ρώσσο το να δει έναν σταθερά αυξανόμενο πληθυσμό που να εξαντλεί πιθανά αποθέματα τροφής και χώρου απαιτεί ένα σημαντικό άλμα στη φαντασία». Επιπλέον, ήταν ευκολότερο να αντιληφθεί έναν ανταγωνισμό ως αναγκαία πρώτη αρχή στους τροπικούς και στους υποτροπικούς – ανάμεσα στα διαφορετικά είδη κάθε βιόσφαιρας – από ότι στις πολύ λιγότερο κατοικημένες, με πολύ μικρότερη βιοποικιλότητα του υποαρκτικού κύκλου.

   Έτσι με άλλους Ρώσσους φυσιοδίφες, ο Kropotkin δεν πείστηκε από την μαλθουσιανή ανάγκη και την σχεδόν θεολογική της αποδοχή του ατομικού ανταγωνισμού ως μηχανισμό της φύσης να μειώσει την πληθυσμιακή πίεση. Και εδώ εντοπίζεται μια από τις ειρωνείες της ιστορίας. Ο Darwin ο πλούσιος γόνος της Βρετανίας, ένα μέλος των προνομιούχων της και έτσι ανέμελης τάξης της, προωθούσε τον ατομικό ανταγωνισμό, ενώ ο Kropotkin, ο επαναστάτης πρίγκιπας που αποκληρώθηκε από τον πατέρα του για την ανεξαρτησία του, ήταν υπέρμαχος της αρχής της συνεργασίας.

Κοινωνικά Συμπεράσματα

   Όλα αυτά δεν αποτελούσαν κατηγορηματικά λάθη, αυτό που ο GE Moore αποκάλεσε το 1903 «φυσικό σφάλμα», την δημιουργία ηθικών αξιών και πολιτισμικών αξιών από ουδέτερα φυσικά γεγονότα. Ο Darwin και ο Kropotkin και οι δυο αναζητούσαν οικουμενικές φυσικές αρχές. Ο Kropotkin πίστευε, μαζί με τον Darwin, πως οι άνθρωποι είναι εξελιγμένα ζώα και πως ως τέτοια  με παρόμοιο τρόπο ακολουθούν φυσικούς νόμους. Και οι δύο άνδρες είδαν στη φύση αυτό που προετοίμασε η εμπειρία, η κουλτούρα και η ανατροφή να δουν. Ούτε ο Darwin, ούτε ο Kropotkin αναζήτησαν κάτι περισσότερο από στοιχεία που έμοιαζαν να λειτουργούν σε ολόκληρο το κόσμο των ζώων. Τα στοιχεία αυτά όμως φιλτράρονταν, ωστόσο, μέσα από πολιτισμικές υποθέσεις. Ας το πούμε σφάλμα υποθέσεων πως κανείς δεν μπορεί να δει το κόσμο δίχως οποιαδήποτε προκατάληψη.

   Για την κατανόηση των ουσιαστικά διαφορετικών κοινωνικών συμπερασμάτων που προκύπτουν από αυτές τις δυο πολύ διαφορετικές οπτικές, και ίσως τα επηρέασαν, σκεφτείτε ως ένα είδος δαρβίνειας διακήρυξης το διάσημο εγκώμιο του Adam Smith στο Πλούτο των Εθνών για τον ατομικιστικό καπιταλισμό: «Δεν είναι από την καλή διάθεση του χασάπη, του ζυθοποιού, ή του αρτοποιού που περιμένουμε το γεύμα μας, αλλά από το ενδιαφέρον τους για το ίδιο τους το συμφέρον…. Κανείς παρά ένας ζητιάνος δεν επιλέγει να βασίζεται κυρίως στην καλοσύνη των συμπολιτών του». Στην Αμοιβαία Αλληλοβοήθεια, ο Kropotkin υποστηρίζει το αντίθετο: «Δεν είναι η αγάπη για το γείτονα μου – τον οποίο συχνά δεν ξέρω καθόλου που με σπρώχνει να αρπάξω ένα κουβά με νερό και να τρέξω προς το σπίτι του όταν το βλέπω να καίγεται· είναι πολύ ευρύτερο, αν και πιο ασαφές αίσθημα ή ένστικτο ανθρώπινης αλληλεγγύης και κοινωνικότητας που με κινεί. Το ίδιο ισχύει και για τα ζώα».

   Εδώ, εκ των υστέρων, το βάρος των αποδείξεων είναι στη πλευρά του Kropotkin. Στην επιτροπή Υγιεινής των Πόλεων, ένα κομμάτι της σπουδαίας Έκθεσης Υγιεινής του Edmund Chadwick, ένας τοπικός ερευνητής ανακάλυψε πως οι χασάπηδες πραγματικά δρούσαν από καλοσύνη: «Ο [James] Sym σημείωσε πως οι χασάπηδες του Άυρ συχνά παράβαιναν τους νόμους  της αγοράς στο όνομα της υγείας (και της κοινωνικής σταθερότητας). Πουλούσαν κρέας με μια εκπτωτική κλίμακα: βόειο… που ο πλούσιος πελάτης θα πλήρωνε 7 δεκάρες τη λίβρα, είναι άμεσα διαθέσιμο στη γυναίκα του ανθρακωρύχου για πέντε».

Ο 20ος Αιώνας

    Ίσως με εξαίρεση την εκστρατεία για υγειονομικές υποδομές, η ιδέα της δημόσιας ευθύνης  για την υγεία και το ευρύτερο καλό των πολιτών στην καλύτερη των περιπτώσεων αναγνωρίζονταν με δυσκολία από εκείνους που προωθούσαν τα laissez faire, νεοδαρβινικά κοινωνικά επιχειρήματα του 19ου αιώνα. Δεν είναι υπερβολή να δει κανείς ίχνη δαρβινισμού στην ευγονική που προωθούσε ο Harry Haiselden, ο γιατρός από το Σικάγο που τερμάτιζε δημόσια τις ζωές «ελλαττωματικών» νεογνών, ή την γενικά ευγονική στάση που προωθούσε το 1927 ο δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Oliver Wendell Holmes στην υπόθεση Buck v. Bell. Αυτοί που δεν μπορούν να συναγωνιστούν είναι οικονομικά βάρη προς πέταμα ή τουλάχιστον να εμποδιστούν από το να αναπαραχθούν.

    Πιο πρόσφατα, οι ειδικοί σε θέματα βιοηθικής – για παράδειγμα ο Jonathan Glover και ο Mark Harris – έχουν προωθήσει παρόμοια επιχειρήματα  που θυμίζουν την ηθική του bête noire του Kropotkin, του Thomas Huxley: «Η πρακτική αυτού που είναι ηθικά καλύτερο είναι αντίθετο σε εκείνο που οδηγεί στην επιτυχία του κοσμικού αγώνα για ύπαρξη». Το να διατηρηθεί το προσαρμοσμένο άτομο απλά δημιουργεί χαμένους στον κοσμικό αγώνα. Ένα άτομο με αναπηρίες, ή απλά ένα φτωχό, είναι απλά δαρβινικό σκουπίδι του οποίου η φροντίδα και η ζωή δεν έχουν σημασία. Για την εξέλιξη του Kropotkin η θέση του ατόμου στην κοινότητα, ανεξάρτητα από τις ικανότητες του, πρέπει να βασίζεται σταθερά στην μεγιστοποίηση της προσοχής που λαμβάνει ως συμβάλλον μέλος της κοινότητας.

    Και όμως, όπως θα έλεγε ο Kropotkin, οι «ελλαττωματικοί» όπως η Carrie Buck, το αντικείμενο της διάσημης απόφασης του Holmes στο Ανώτατο Δικαστήριο, δεν εξαφανίζονταν με φυσικό τρόπο. Τα μειονεκτικά κοινωνικά περιβάλλοντα τους άφηναν αγράμματους και δίχως μόρφωση. Ο Kropotkin θα έλεγε πως η αλληλεγγύη απαιτεί η ανθρώπινη κοινότητα να αντιμετωπίσει αυτούς τους περιορισμούς, να μην τιμωρήσει τα άτομα που πλήττονταν από αυτούς. Η κοινωνία δεν είναι για τον δυνατότερο αλλά αντίθετα για ολόκληρη την κοινότητα στην οποία συμμετέχουν όλοι, ο καθένας θεωρητικά αν όχι πάντοτε πρακτικά θα στήριζαν ο ένας τον άλλο.

   Στο δεύτερο μισό του αιώνα, μια κοινωνική οπτική  εμφανίστηκε σταδιακά για να αμφισβητήσει την νεοδαρβίνεια ορθοδοξία των ζητημάτων υγείας. Μετά την επιδημία πολιομυελίτιδας του 1951-1954, εθνικά και διεθνή προγράμματα καθιερώθηκαν για να εξασφαλίσουν τόσο την επιβίωση των ασθενών με αναπνευστική παράλυση όσο και για να προωθήσουν την φυσική αποκατάσταση των επιζώντων της πολιομυελίτιδας. Το 1970, ο Richard Tirmus είπε πως η καλοσύνη και η αμοιβαιότητα πρέπει να είναι οι καθοδηγητήριες κοινωνικές αρχές που θα χρησιμοποιούνταν στην δημιουργία εθνικών στρατηγικών δωρεάς αίματος. Το 1973 ο νομπελίστας οικονομολόγος Kenneth Arrow είπε πως η ιατρική φροντίδα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν αγαθό σε μια ανταγωνιστική αγορά αλλά σαν ένα είδος κοινωνικού αγαθού.

   Το 1978, Βρετανοί ερευνητές κοινωνικής ιατρικής έδειξαν πως η υγεία δεν ήταν ένα απλό ατομικό γνώρισμα, αλλά αντίθετα ένα περίπλοκο αποτέλεσμα ατομικών χαρακτηριστικών που εκδηλώνονται ή εμποδίζονται σε κοινωνικά πλαίσια. Μετέπειτα έρευνες έδειξαν  τις αρνητικές συνέπειες της έντονης οικονομικής ανισότητας πάνω στην θνησιμότητα στους πληθυσμούς. Αντίθετα από τα κείμενα του Richard Wilkinson – ο οποίος επίσης εστίασε πάνω στους κοινωνικούς παράγοντες  της υγείας και της νόσου – αυτές οι μελέτες περιλάμβαναν ταξικές ανισότητες στο πεδίο οικονομικών παραγόντων της υγείας και της νόσου.

   Πιο πρόσφατα, ο πατέρας της σύγχρονης κοινωνιοβιολογίας, ο Edward O Wilson, υποστήριξε την αμοιβαιότητα ως μια διάχυτη βιολογική αρχή. Είμαστε, λέει ο Wilson με έναν κροποτνικό τρόπο, πρώτα και κύρια κοινωνικά όντα και έτσι αλληλεξαρτώμενα εξ ορισμού. Σε ένα βαθύτερο πεδίο και σε μια διαφορετική προσέγγιση, που εξέλιξε ο George Wilson στην δεκαετία του 1960 και που προώθησε στο Εγωιστικό Γονίδιο ο Richard Dawkins το 1976, μοιάζει να είναι ανεπαρκής. Δεν είναι το μεμονωμένο γονίδιο αλλά ο φαινότυπος που είναι το σημείο εστίασης των σύγχρονων εξελικτικών μελετών στις οποίες ο ίδιος ο φαινότυπος όλο και περισσότερο αντιμετωπίζεται ως το δυναμικό αποτέλεσμα γενετικών, επιγενετικών και περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων.

   Η γρήγορα εξελισσόμενη επιγενετική βιβλιογραφία έχει αμφισβητήσει την ιδέα του μεμονωμένου γονιδίου ως εξελικτικό νικητή ή ηττημένο ανεξάρτητα από αλληλεπίδραση ή πλαίσιο. Το αναδυόμενο πορτραίτο είναι εκείνο των γονιδίων που δρουν όχι ανεξάρτητα αλλά σε συσχετισμό, οι εκφράσεις τους βασίζονται στις επιδράσεις του περιβάλλοντος (βιογεωγραφικό και κοινωνικό) σε διάφορα επίπεδα. Όπως είπε πρόσφατα ο George Davey Smith, αυτό επιμένει σε μια δημόσια υγεία και κοινωνική ιατρική που δίνει ίση αν όχι μεγαλύτερη προσοχή στο κοινοτικό παρά στο ατομικό. Κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιρροές «είναι και τα δυο κάτι για τα οποία η πολιτική δημόσιας υγείας μπορεί να κάνει κάτι… και μπορούν να αποτελέσουν την μεγαλύτερη πλειονότητα των περιπτώσεων νόσου σε ένα πληθυσμό». Ο Kropotkin θα το στήριζε αυτό τόσο ως επιστημονικό συμπέρασμα όσο και ως ηθική αναγκαιότητα.

Συμπέρασμα

   Τίποτα από όλα αυτά αρνείται – και ο Kropotkin θα επέμενε πάνω σε αυτό – την ιδιοφυία του Darwin ή τη σημασία του έργου του. Λέει, όμως, πως η οπτική γύρω από τη δημόσια υγεία που βασίζεται (άμεσα ή έμμεσα) στον δαρβινικό ανταγωνισμό αγνοεί το βαθμό στον οποίο η υγεία της κοινότητας επηρεάζει την υγεία όλων. Η προώθηση «προσωποποιημένης ιατρικής» ως εμπορικού προϊόντος σημαίνει την αγνόηση του και την προώθηση αυτού που ο φιλόσοφος Denis Parfit έχει ονομάσει την αναπόφευκτα «αποκρουστική κατάληξη». Προκύπτει όταν το «άθροισμα των αγαθών» ανεξάρτητα από την γενικότερη κατανομή του γίνεται αντιληπτό ως επαρκές και αποτελεσματικό. Όπως γνώριζε ο Kropotkin, λίγα είδη επιβιώνουν για πολύ και λιγότερα ευδοκιμούν όταν η εστίαση τους είναι ο προνομιούχος ταύρος ή το ταχύτερο αιλουροειδές, αγνοώντας την γενικότερη κατάσταση του κοπαδιού. Ούτε αντέχουν για πολύ αυτά τα παραδείγματα δίχως την τη συμμετοχή και στήριξη από την μεγαλύτερη κοινότητα στην οποία ανήκουν. Όπως τόσο ο Darwin όσο και ο Kropotkin θα ρωτούσαν, αν ζούσαν σήμερα, γιατί να υποθέσουμε πως οι άνθρωποι είναι κάτι το διαφορετικό;

Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

Σχετικά: