Η άνοια και η νόσος Alzheimer

Άνοια: Σταδιακή απώλεια της μνήμης και περιορισμός πολλών νοητικών λειτουργιών του εγκεφάλου

   Ο όρος άνοια περιγράφει τον εκφυλισμό των νοητικών ικανοτήτων ενός προσώπου, της μνήμης, της κρίσης, του λόγου και της προσωπικότητάς του με συνέπεια τη σταδιακή έκπτωση της καθημερινής λειτουργικότητας του. Η πιο συνηθέστερη άνοια σε πολλές χώρες είναι το Alzheimer. Άλλοι τύποι άνοιας είναι η αγγειακή άνοια, η άνοια με σωμάτια Lewy και η μετωποκροταφική άνοια.

   Κάθε 68 δευτερόλεπτα διαγιγνώσκεται και μια νέα περίπτωση νόσου Alzheimer παγκοσμίως, ενώ σύμφωνα με τα τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα, εντός του 2020 εκτιμάται ότι θα υπάρχουν συνολικά πάνω από 11,9 εκατομμύρια νέα περιστατικά άνοιας.

   Σε παγκόσμιο επίπεδο 51,8 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με άνοια και αναμένεται να φτάσουν τα 74,7 εκατομμύρια μέχρι το 2030 και τα 131,5 έως το 2050. Στην Ευρώπη υπάρχουν περίπου 10 εκατομμύρια ανοϊκοί ασθενείς και στην Ελλάδα 220.000. Σύμφωνα με τις προβλέψεις που αφορούν τη χώρα μας, ο αριθμός των ασθενών με άνοια θα φτάσει τις 354.000 ως το 2050.

  Αυτές οι νόσοι είναι νευροεκφυλιστικές ασθένειες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, που χαρακτηρίζονται στην ήπια μορφή τους από σταδιακή απώλεια της μνήμης και περιορισμό των υπόλοιπων νοητικών λειτουργιών του εγκεφάλου και είναι προοδευτικές και μη αναστρέψιμες προς το παρόν. Εκδηλώνεται, συνήθως, σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, σπάνια σε ηλικίες 50 - 65, ενώ είναι σπανιότερες σε ηλικίες μικρότερες των 50 ετών.

  Λόγω της εξέλιξής τους οι ανιακές νόσοι έχουν τεράστια οικονομική επίδραση στις οικογένειες και στα Προνοιακά Συστήματα Υγείας. Έτσι έχει υπολογισθεί ότι για την αντιμετώπιση  τους, χρειάζεται να δαπανάται το 1,09% του παγκόσμιου ΑΕΠ! Δηλαδή πάνω από 820 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.

   Στην Ευρώπη το κόστος ανέρχεται πάνω από τα 17 δισ. ευρώ. Στην χώρα μας, το κοινωνικοοικονομικό κόστος της άνοιας υπολογίστηκε στα 341 ευρώ/μήνα ανά νοσούντα/σα όταν η ασθένεια είναι ακόμη πρώιμη χωρίς να εμποδίζει την αυτονομία του προσώπου. Αυτή η δαπάνη ανεβαίνει στα 957 ευρώ όταν ο πάσχων βρίσκεται στο στάδιο της εξάρτησης στο σπίτι (υπολογισμός με τιμές έτους 2015) ενώ στο στάδιο της εξάρτησης στο ίδρυμα 1.276 ευρώ. Το μεγαλύτερο ποσοστό της ετήσιας δαπάνης αφορά το κόστος της άτυπης και μη δηλωμένης φροντίδας με την ταυτόχρονη απώλεια της παραγωγικότητας.

   Τα παραπάνω στοιχεία δίνει στη δημοσιότητα το Εθνικό Παρατηρητήριο για την άνοια και τη νόσο Alzheimer με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νόσου Alzheimer, σήμερα στις 21 Σεπτεμβρίου. 

~

Η Κ.Ο.ΦΙ.Ψ.Υ. ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΝΟΙΑΣ

   "Στη χώρα μας η οικογένεια παραμένει πολύ ισχυρός θεσμός. Η οικογένεια είναι το κύριο υποστηρικτικό περιβάλλον του ανοϊκού πάσχοντα και η βασική και ίσως μοναδική πηγή φροντίδας. Όλο το βάρος και μέρος του κόστους της πάθησης, πέφτει στην οικογένεια. Και τις περισσότερες φορές μόνη, ανημέρωτη, αβοήθητη και ανεκπαίδευτη προσπαθεί με κάθε τρόπο να τα φέρει εις πέρας μέσα σε ένα πέλαγος προβλημάτων και έχοντας απέναντί της το στίγμα μιας κοινωνίας που δεν γνωρίζει τι θα πει νόσος Alzheimer και πότε μετατρέπεται & σε ψυχική πάθηση. Η εμφάνιση αυτής της νόσου στην οικογένεια, είναι ένα ισχυρό σοκ. Άγχος, φόβος, θλίψη, θυμός, πόνος κυριεύουν ολόκληρη την οικογένεια. Ενημέρωση καμία, με μόνη εναλλακτική το νοσοκομείο ή το ίδρυμα. Και αυτό διότι Υπηρεσίες πρώιμης διάγνωσης και ουσιαστικής παρέμβασης δυστυχώς δεν υπάρχουν ή είναι σπάνιες σε λίγους δήμους...

  Αλήθεια τι εννοούμε λέγοντας φροντιστής και φροντίστρια? Φροντίστρια/ής μπορεί να ορισθεί ένα πρόσωπο που προσφέρει υποστήριξη "σε κάποιον με χρόνιο πρόβλημα υγείας, που δεν του επιτρέπει την αυτόνομη διαχείριση της ζωής του". Αυτός ο ρόλος διακρίνεται στον/στην  επαγγελματία ο οποίος είναι εκπαιδευμένος/η & προσφέρει τις υπηρεσίες του με αμοιβή, στον εθελοντή/ντρια με λόγους προσωπικής επιλογής και ο οικογενειακός/ή φροντιστής/στρια. Ο/η οικογενειακός/ή φροντιστής/στρια, προσφέρει υπηρεσίες όχι από επιλογή του αλλά λόγω συνθηκών λόγω έλλειψης υπηρεσιών και λόγω αγάπης προς τον άνθρωπό του. Ο οικογενειακός/ή φροντιστής/στρια δεν αναγνωρίζεται πουθενά και από κανένα. Οι επιπτώσεις στον ίδιο πολλές. Συχνά αναγκάζεται να εγκαταλείψει και την εργασία του. Απόγνωση, χρόνια κόπωση συχνά συνοδεύουν τον φροντιστή. Αισθάνεται τη ζωή του άδεια & χωρίς νόημα, εγκαταλείπει τη δική του ζωή, σωματική και ψυχική εξουθένωση, αφιερώνεται εξ ολοκλήρου στον άνθρωπό του. Η οικογένεια αναλαμβάνει όχι μόνο τη φροντίδα του ασθενούς αλλά και την εκπαίδευση και την υποστήριξη και τη βοήθεια σε περίπτωση κρίσης. Για όλους αυτούς τους λόγους οι φροντιστές χρειάζονται βοήθεια, εκπαίδευση, συμβουλευτική μέσα σε ομάδες με ειδικούς, ώστε να επανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και να έχουν τη δύναμη να συνεχίσουν να προσφέρουν. Όλες αυτές οι δυσκολίες ανάγκασαν τις οικογένειες να ενωθούν και να κάνουν τους υποστηρικτικούς συλλόγους.

   Η αναγνώριση του ρόλου του φροντιστή/στριας στην οικογένεια, μπορεί να μειώσει τον αριθμό των εγκλείστων σε ιδρύματα, να μειώσει το κόστος και να ευοδώσει την ένταξη των πασχόντων από τις ανοιακές νόσους στην κοινότητα... 

   Οι σύλλογοι -όπως η καλή μας ΚΟΦΙΨΥ- έχουν αναλάβει υπηρεσίες και έργο που θα έπρεπε να έχει το κράτος, η κοινότητα. Οι γονείς μεγαλώνουν, οι δυνάμεις τους περιορίζονται, τα αδέλφια, τα παιδιά έχουν και τις δικές τους ανάγκες & πρέπει να ζήσουν τη ζωή τους. Η οικογένεια αγωνιζόταν και αγωνίζεται για τον άνθρωπό της. Αλλά κάποια στιγμή η βοήθεια, η στήριξη πρέπει και επιβάλλεται να πάει στην κοινότητα. Τα κέντρα στην κοινότητα να λειτουργούν και με το κατάλληλο προσωπικό να προσφέρουν υπηρεσίες ωφέλιμες προς τον πάσχοντα/ουσα από τη νόσο Alzheimer και τις συναφείς νόσους για επανένταξη, ώστε να παραμείνει ενεργοποιημένος/η και κοινωνικοποιημένος/η, να συνεχίσει να λειτουργεί...

   Εμείς στην ΚΟΦΙΨΥ θεωρούμε ότι πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος τους, διευρυμένος και ενισχυμένος με προσωπικό και προς τους υποφέροντες από τη νόσο Alzheimer ενώ ταυτόχρονα με τις αρχές της τομεοποίησης να ανοίξουν περισσότερα κέντρα στήριξης ανοιακώς νοσούντων και των φροντιστών τους."

 

Για την 
ΚΙΝΗΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ 

 ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Ευαγγελία Καπετάνου Κοκκόλη

Συμπρόεδρος ΔΣ

 

 

H 10η Σεπτεμβρίου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας

H 10η Σεπτεμβρίου ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας.

Η ΚΟΦΙΨΥ μας ενημερώνει προκειμένου να ευαισθητοποιηθούμε όλοι μας για την

 Πρόληψη της Αυτοκτονίας και των Αυτοκαταστροφικών Συμπεριφορών.

   Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας κατά την τελευταία τριετία είναι ο απαγχονισμός και ακολουθεί η πτώση από ύψος. Η χρονική περίοδος κατά την οποία σημειώνονται τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών είναι κατά τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες (Μάρτιος έως Αύγουστος).

   Αρκετές διεθνείς έρευνες και μελέτες αναφέρουν ότι για κάθε μία αυτοκτονία μένουν πίσω τουλάχιστον 5-10 άτομα που πενθούν, βιώνοντας όχι μόνο το συναισθηματικό φορτίο του πένθους αλλά και τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες του στίγματος της αυτοκτονίας. Επίσης άλλα 135 άτομα θεωρείται ότι επηρεάζονται άμεσα από κάθε αυτοκτονία. Ακόμη, στην Ελλάδα δεν έχουμε καταγραφή των μη θανατηφόρων αποπειρών αυτοκτονίας (Υποκαταγραφή των Αυτοκτονιών), οι οποίες εκτιμάται ότι είναι  πολλαπλάσια περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών.

  Σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής κατά τα έτη 2010 - 2017 έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 4.000 αυτοκτονίες.

Η Πανδημία Covid-19 επιδείνωσε την κατάσταση

  Οι συνέπειες της Πανδημίας είναι μία ανθρώπινη βάσανος με μεγάλη διάρκεια -ίσως και χρόνων- ενώ ο αντίκτυπός της στην ψυχική υγεία και ειδικά στο πεδίο της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών μελετάται ακόμη.

     Το δυσβάσταχτο ψυχικό φορτίο των ευάλωτων ατόμων ενεργοποιεί οριακά ψυχοπαθολογικά ζητήματα με ευρύτερη επίδραση στον γενικό πληθυσμό. Αυτά τα συμπτώματα εμφανίστηκαν όταν κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοιού εφαρμόστηκαν στρατηγικές προστασίας της δημόσιας υγείας που δεν είχαν εφαρμοστεί ξανά στον σύγχρονο κόσμο. Έτσι η καραντίνα, η κοινωνική αποστασιοποίηση, τα επιβεβλημένα πρωτόκολλα προστασίας κτλ έχουν επιπτώσεις που θα μπορούσαν να συνδεθούν με την αύξηση των αυτοκτονιών. Η ιστορική έποψη που έχουμε έως τώρα από προηγούμενες πανδημίες όπως της ισπανικής γρίπης το 1918 ή του ιού Sars 2003, καταδεικνύει την σύνδεση αυτού του ψυχαναγκαστικού στοιχείου με την αύξηση των αισθημάτων φόβου, αδυναμίας και αβεβαιότητας για το μέλλον.

   Η ΚΟΦΙΨΥ στηρίζει τις δράσεις για την ενσωμάτωση και την αντιμετώπιση σε Εθνικό Επίπεδο της Πρόληψης των Αυτοκτονιών. Και όπως είχαμε τοποθετηθεί ήδη από τον περασμένο Ιανουάριο:

  Η Αυτοκτονία είναι ένα Μείζον Πρόβλημα 

της Δημόσιας Υγείας  

που αφορά τον/την καθένα/μία ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή κοινωνικοοικονομικής τάξης και ως τέτοιο πρέπει να αναγνωρίζεται και να αντιμετωπίζεται και στη χώρα μας. 

 
  Έτσι η ΚΟΦΙΨΥ ζητά την

καθολική Αναγνώριση της Αυτοκτονίας ως 

ζήτημα Δημόσιας Υγείας

 και την ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων Πρόληψης 

συνδεδεμένα με την δημόσια υγεία

Stealth ασθενοφόρο για την Ψυχική Υγεία!

  Είναι περισσότερες από 1.500 οι αυτοκτονίες και τουλάχιστον 15.000 οι απόπειρες αυτοκτονίας που καταγράφονται ετησίως στη Σουηδία. 

Για την αντιμετώπιση αυτού του φρικτού φαινομένου, οι προνοιακές υπηρεσίες της Στοκχόλμης δημιούργησαν την  

Ομάδα Ψυχιατρικής Παρέμβασης Έκτακτης Ανάγκης (Psychiatric Emergency Response Team) 

-ένα σύγχρονο ασθενοφόρο που προορίζεται  μόνο στην περίθαλψη περιστατικών ψυχικής υγείας.

Η ΚΟΦΙΨΥ επικροτεί αυτή τη πρωτοβουλία εφόσον ελαχιστοποιεί τον στιγματισμό των πασχόντων αδελφών.

---

   Πρόκειται για μοναδική υπηρεσία στον κόσμο και ουσιαστικά είναι μία «αίθουσα θεραπείας έκτακτης ανάγκης» που μπορεί να τρέξει με την υψηλή ταχύτητα των 70 μιλίων την ώρα.

Το όχημα εξωτερικά μοιάζει με ένα συμβατικό ασθενοφόρο. Στο εσωτερικό τoυ ωστόσο, τα άνετα καθίσματα έχουν αντικαταστήσει τα φορεία και τα έντονα φώτα έχουν αλλάξει ώστε να δίνουν μια αίσθηση διάχυτης ζεστασιάς.

  Το πλήρωμα παρέμβασης αποτελείται από δύο νοσηλευτές ψυχικής υγείας και ένα άτομο από το παραϊατρικό προσωπικό. Στη Σουηδία, η αστυνομία είναι αυτή που χειρίζεται από παράδοση αυτές τις περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Με την παροχή εκπαιδευμένων επαγγελματιών που έχουν τη δυνατότητα αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών, βελτιώνεται η ποιότητα της παρεχόμενης περίθαλψης ψυχικών περιστατικών στην κοινότητα.

   Στη Στοκχόλμη, η μονάδα ανταποκρίνεται σε περισσότερες από 130 κλήσεις το μήνα κατά μέσο όρο. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των εκκλήσεων αφορά στον κίνδυνο απόπειρας αυτοκτονίας.

   Η Anki Björnsdotter εργάζεται ως νοσηλεύτρια ψυχικής υγείας και δίνει μία εικόνα για τη συνεργασία της με την Ομάδα Ψυχιατρικής Παρέμβασης Έκτακτης Ανάγκης.

Τι είδους είδους τηλεφωνικές κλήσεις δέχεστε;

   Βοηθάμε τους ανθρώπους που έχουν αυτοκτονικές τάσεις και αυτούς που υποφέρουν από σοβαρή ψυχική ασθένεια. Μπορεί να είναι κάποιος μανιοκαταθλιπτικός που να μην γνωρίζει για την ψυχική του κατάσταση, όπως ένα άτομο που αγνοεί ότι χρειάζεται να μεταφερθεί στο νοσοκομείο. Επίσης, μπορεί να είναι άνθρωποι ψυχωσικοί και κάποιοι άλλοι που πάσχουν από σχιζοφρένεια και οι οποίοι μπορεί να μην έχουν πάρει τη φαρμακευτική αγωγή τους και να κινδυνεύουν.

Μέχρι τώρα η αστυνομία χειριζόταν αυτά τα είδη κλήσεων. Αλλά και μόνο παρουσία της αστυνομίας μπορεί εύκολα να οδηγήσει έναν ασθενή να αισθάνεται ότι έχει κάνει κάτι λάθος. 

   Η ψυχική ασθένεια δεν έχει εγκληματικό χαρακτήρα, επομένως δεν έχει νόημα να έρθει η αστυνομία να παραλάβει τον ασθενή.

Πώς χειρίζεστε αυτές τις περιπτώσεις;

   Όταν φτάνουμε για πρώτη φορά στη τόπο που εξελίσσεται το περιστατικό, αξιολογούμε την κατάσταση. Αν πρόκειται για έναν άνθρωπο που έχει προβεί σε απόπειρα αυτοκτονίας, μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος προτού έρθουμε σε επικοινωνία με ένα κοντινό του πρόσωπο ή με κάποιον που μπορεί να τον ηρεμήσει. Μιλάμε με αυτό το άτομο προκειμένου να πάρουμε μια απόφαση σχετικά με το αν θα πρέπει να μεταφέρουμε τον ασθενή στο νοσοκομείο ή να τον πάμε στο σπίτι.

   Για παράδειγμα, αν λάβουμε μια κλήση για ένα άτομο που βρίσκεται σε μια γέφυρα με σκοπό να αυτοκτονήσει και τα πράγματα έχουν ηρεμήσει τη στιγμή που φτάσουμε, μπορούμε να εξετάσουμε την κατάσταση και να αποφασίσουμε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο ασθενής δεν θα προσπαθήσει να αυτοκτονήσει τελικά, άρα δεν θα χρειαστεί να νοσηλευτεί.

   Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους λειτουργίας της, η Ομάδα Ψυχιατρικής Παρέμβασης Έκτακτης Ανάγκης έχει λάβει 1,580 κλήσεις και φρόντισε 1.254 περιστατικά. Αυτός είναι κατά μέσο όρο 4,3 κλήσεις και 3,4 περιστατικά την ημέρα. Φροντίσαμε 1.036 άτομα όλων των ηλικιών και 96 από αυτά μάς κάλεσαν περισσότερες από μία φορά. Το 1/3 όλων των περιπτώσεων που φροντίσαμε δεν παρουσίασε υποτροπή ώστε να χρειαστεί τη βοήθειά μας, έχοντας ακολουθήσει μια ψυχιατρική αξιολόγηση και υπήρξαν φορές που η παρέμβαση κρίσιμων περιστατικών είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία επί τόπου.

   Πρόκειται για μία πρωτοβουλία με ευρεία αποδοχή και προσφέρει την κατάλληλη φροντίδα σε πολύ ευάλωτα περιστατικά έκτακτης ανάγκης. Η ομάδα συνεχίζει τη λειτουργία της στη Στοκχόλμη μετά από επιτυχημένη δοκιμή, σύμφωνα με τον Fredrik Bengtsson, επικεφαλής της Μονάδας Αντιμετώπισης Έκτακτων Περιστατικών Ψυχικής Υγείας στο νοσοκομείο Sabbatsberg. Δεν βλέπω κανένα λόγο γιατί να μην συνεχιστεί το έργο μας, ανέφερε ο Bengtsson. Έχει θεωρηθεί τεράστια επιτυχία από την αστυνομία, τους νοσηλευτές, τους υπαλλήλους της υγειονομικής περίθαλψης καθώς και από τους ασθενείς.

   Για την ώρα η Στοκχόλμη είναι η μόνη σουηδική πόλη που έχει λάβει τέτοια μέτρα για τη μείωση των ποσοστών αυτοκτονίας. Ωστόσο, εξαιτίας της επιτυχίας της, άλλες περιοχές - όπως το Skåne, το Örebro, το Blekinge και το Jönköping, εξετάζουν το ενδεχόμενο χρήσης της Ομάδας Ψυχιατρικής Παρέμβασης Έκτακτης Ανάγκης. Στο Γκέτεμποργκ, έχουν ήδη θεσπίσει ένα παρόμοιο πρόγραμμα με νοσηλευτές ψυχικής υγείας που παρεμβαίνουν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης με το αυτοκίνητο, παρέχοντας και πάλι το σωστό είδος φροντίδας για τους ασθενείς που πάσχουν από προβλήματα ψυχικής υγείας.

---

Πηγή: apoliticall.com

«Οι επισκευαστές του νου» της Άν Χάριγκτον

  

 Ο αντίλογος της Ψυχανάλυσης στην ολοκληρωτισμό των νευροεπιστημών 

και της βιολογικής ψυχιατρικής

  

Ο κεντρικός πυλώνας της Ιατρικής του 21ου αιώνα συνίσταται στην αναζήτηση της παθογένειας κάθε διαταραχής, δηλαδή της βιολογικής αιτίας της. 

Ενώ στο επίπεδο των καθαρά σωματικών νόσων αυτό επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό (π.χ. AIDS, στομαχικά έλκη κλπ),  

δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο με τις ψυχικές διαταραχές.

   Στο νέο σημαντικό βιβλίο με τίτλο «Mind Fixers» («Οι επισκευαστές του Νου») και υπότιτλο «Η προβληματική αναζήτηση της Ψυχιατρικής για τη βιολογία της ψυχικής νόσου» (εκδόσεις W.W.Norton, 2019), η Αν Χάρινγκτον, καθηγήτρια Ιστορίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και κορυφαία ιστορικός της νευροεπιστήμης παγκοσμίως, επισημαίνει ότι παρότι έχουν ξοδευθεί υπέρογκα ποσά για τη διερεύνηση των αιτιών των ψυχικών διαταραχών, η επιστήμη δεν έχει προχωρήσει καθόλου τα τελευταία χρόνια. Ακόμα και στην ψυχοφαρμακολογία οι εξελίξεις δεν είναι τόσο καίριες, ενώ οι προτεινόμενες για τις ψυχικές νόσους θεραπείες διαφέρουν σε αποτελεσματικότητα μεταξύ των ασθενών.

   Το βιβλίο κάνει μια ανασκόπηση τής μέχρι τώρα ιστορίας της ψυχιατρικής και εντοπίζει την εξέλιξη των πολυποίκιλων παραδειγμάτων (μοντέλων) που υιοθέτησαν κατά καιρούς οι νευρολόγοι, οι ψυχίατροι, οι ψυχολόγοι, όσοι βιώνουν ψυχικές νόσους και οι υπερασπιστές τους.

   Η αφήγηση ξεκινά από το τέλος του 19ου αιώνα, όταν ορισμένοι επιστήμονες, διερευνώντας την ανατομία του εγκεφάλου, επιχείρησαν να προσδιορίσουν την αιτιοπαθογένεια των ψυχικών νόσων. Οι προσπάθειες τους ωστόσο αποδείχτηκαν άκαρπες. Έκτοτε ένα μέρος των ψυχιάτρων, συμπεριλαμβανομένων των ψυχαναλυτών, στράφηκαν σε μη βιολογικές εξηγήσεις. Ένα άλλο τμήμα -με πρωτεργάτη τον Γερμανό ψυχίατρο Έμιλ Κρέπελιν- πρότεινε νέες βιολογικές αιτίες, που ωστόσο φαίνονται πια σε μεγάλο βαθμό μη εμπεριστατωμένες, σύμφωνα με τη συγγραφέα.  Το σχίσμα στην Ψυχιατρική είναι εμφανές μέχρι σήμερα.

   Ολόκληρος ο 20ος αιώνας χαρακτηριζόταν από μια διαδικασία παραγωγής θεωριών και αντιθεωριών, καθώς και από θεραπείες που κατευθύνονταν από τα οικονομικά συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας. Η επιρροή των πολιτισμικών και ιστορικών εξελίξεων είναι αξιοσημείωτη για τις θεωρίες της εκάστοτε εποχής, το ζήτημα όμως της παθογένειας των ψυχικών νόσων παραμένει τελικά αναπάντητο ακόμα και σήμερα.
    Ορισμένες ανακαλύψεις, όπως τα ευρήματα το 1897 και 1913 που επιβεβαίωναν ότι η σύφιλη προκαλεί ψύχωση με καθυστερημένη έναρξη, ενίσχυσε τις απόψεις ότι η αιτιολογία των ψυχικών διαταραχών εδράζεται στον εγκέφαλο. Έτσι, σταδιακά αναπτύχθηκαν διάφορες απάνθρωπες θεραπείες όπως τα ηλεκτροσόκ στον εγκέφαλο των «ασθενών».

   Η κατάσταση έγινε χειρότερη στις δεκαετίες 1920-1930, όταν στις ΗΠΑ 28.000 άνθρωποι που θεωρήθηκαν διανοητικά ανεπαρκείς, στειρώθηκαν. Το ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία βρήκε ‘πάτημα’ για να εφαρμόσει το δικό του πρόγραμμα ευγονικής για τα άτομα που θεωρούνταν «με ειδικές ανάγκες», το οποίο ξεκινούσε με στείρωση και τελείωνε με δολοφονία.

Ο Φρόιντ και οι επικριτές του

   Ο φροϋδισμός προέκυψε ως ρητή κριτική στις βιολογικές θεωρίες του νου του 19ου αιώνα, στην ευγονική των αρχών του 20ου αιώνα, στις ηθικά προβληματικές θεραπείες στη νευρολογία και στη βεβαιότητα ότι το κοινωνικό περιβάλλον έχει μεγάλη σημασία για την πυροδότηση της ψυχικής ασθένειας

   Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ ξεκίνησε με μια διαταραχή που δεν άφηνε κανένα σημάδι στον εγκέφαλο, ωστόσο επηρέαζε το νου και το σώμα: την υστερία. Τα συμπτώματα της περιλάμβαναν έντονες αλλαγές διάθεσης, κατατονία, τρόμο και σπασμούς.

   Ο Φρόυντ υποστήριξε πως τραυματικές μνήμες έχουν αποκλειστεί στο ασυνείδητο και μέσω ενός είδους συνέντευξης και της ερμηνείας των ονείρων των ασθενών μπορούσε να τις επαναφέρει στη συνείδηση.

   Σύμφωνα με τον ίδιο όλες οι νευρικές διαταραχές ανάγονταν σε καταπιεσμένες σεξουαλικές ενορμήσεις και φαντασιώσεις, που αφορούσαν κατά κύριο λόγο την πρώιμη παιδική ηλικία.

   Ο Φρόυντ αναγνώριζε πως η θεώρηση του βασιζόταν στην παρατήρηση περιπτώσεων και δεν είχε επιστημονικό υπόβαθρο, ωστόσο τη στήριξε, καταγγέλλοντας την αναποτελεσματικότητα των μέχρι τότε μεθόδων. Οι περιορισμοί ωστόσο της θεωρίας του δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνιση τους. Για παράδειγμα, τα σχετικά με την υστερία συμπτώματα που εμφάνισαν οι στρατιώτες μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν αδύνατο να οφείλονται σε καταπιεσμένες σεξουαλικές επιθυμίες.

   Ο ‘Αγγλος γιατρός Τσαρλς Μάγιερς επιχείρησε να δώσει μια εξήγηση στο φαινόμενο αυτό που ονόμασε «σοκ από οβίδες», λέγοντας ότι λόγω των βομβαρδισμών προκαλούνταν βλάβες στο νευρικό σύστημα. Αυτό όμως και πάλι δεν εξηγούσε τις ανάλογες διαταραχές όσων δεν είχαν βρεθεί στα χαρακώματα και δεν είχαν ζήσει βομβιστικές επιθέσεις. Πρόκειται, γι’ αυτό που σήμερα ονομάζεται «διαταραχή μετατραυματικού στρες».

   Το 1910 ο Ελβετός γιατρός ‘Αντολφ Μέγιερ, πρώτος διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής του αμερικανικού Νοσοκομείου Τζονς Χόπκινς, υποστήριξε μια νέα προσέγγιση που ονόμασε «ψυχοβιολογία», ενώ παράλληλα στην Ευρώπη το 1911 ο Έουγκεν Μπλόϊλερ, στον οποίο αποδίδεται η εφεύρεση του όρου «σχιζοφρένεια», αποχώρησε από την Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία, καταγγέλλοντας ότι στον ψυχαναλυτικό χώρο υπάρχει μία μοναδική αλήθεια, σαν τη θρησκεία ή την πολιτική ιδεολογία, στην οποία δεν γίνεται να χωρέσουν διαφωνίες.

   Σταδιακά το σχίσμα μεταξύ βιολογικής και ψυχαναλυτικής προσέγγισης διευρυνόταν όλο και περισσότερο. Από τη μία πλευρά, προτεινόταν π.χ. ότι μικρόβια σε διάφορες περιοχές του σώματος (στομάχι, στόμα, ιγμόρεια κ.α.) ήταν υπεύθυνα για την εξασθένιση των εγκεφαλικών λειτουργιών και έπρεπε να καταπολεμηθούν. Παράλληλα, ο -αργότερα νομπελίστας- Έγκας Μονίζ χρησιμοποιούσε την περιβόητη μέθοδο της λοβοτομής, την οποία διέδωσε ευρύτερα ο Αμερικανός Ουόλτερ Φρίμαν.

   Από την άλλη, μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι νεο-Φροϋδικοί διεύρυναν τις διδαχές περί σεξουαλικότητας του Φρόιντ, δίνοντας έμφαση στη στάση της μητέρας κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Η μητέρα κατηγορήθηκε εκείνη την εποχή για οποιαδήποτε προβληματική συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή.

   Το φεμινιστικό κίνημα αντιτάχθηκε σε αυτή τη λογική και άσκησε σφοδρή κριτική στην ψυχιατρική εκείνης της περιόδου. Παράλληλα, από το 1961 εμφανίστηκαν νέες κριτικές που άσκησαν επιρροή. Ο κοινωνιολόγος Έρβιν Γκόφμαν στο βιβλίο του «’Ασυλα» παραλλήλισε τα ψυχιατρικά νοσοκομεία με φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ ο Μισέλ Φουκώ, στην ιστορία της ψυχιατρικής με τίτλο «Τρέλα και Πολιτισμός», ανέδειξε τους ψυχικά ασθενείς ως καταπιεσμένη ομάδα και τα ψυχιατρικά ιδρύματα ως τρόπο καταστολής της αντίστασης τους.

   Ενώ ο Τόμας Σαζ στο βιβλίο του «Μύθος της ψυχικής νόσου» ισχυρίστηκε ότι οι ψυχιατρικές διαγνώσεις ήταν υπερβολικά ασαφείς για να ανταποκριθούν στα επιστημονικά ιατρικά πρότυπα και ότι ήταν λάθος να χαρακτηρίζουμε τους ανθρώπους ως ψυχικά άρρωστους, όταν επρόκειτο απλά για ένα διαφορετικό τρόπο διαβίωσης, ένα μέρος της «κανονικής ζωής». Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι ιδέες αυτές είχαν πια διαδοθεί ευρύτερα και δημιουργήθηκε ένα κίνημα αποασυλοποίησης και απελευθέρωσης των ψυχικά ασθενών, επικρίνοντας την Ψυχιατρική ότι στερούσε την ελευθερία των ανθρώπων.

   Εξάλλου, με αφορμή μια έρευνα του 1962, στην οποία δύο ψυχίατροι έδιναν στο 70% των περιπτώσεων διαφορετική διάγνωση, τέθηκε το ζήτημα του τι συνιστά και τι όχι ψυχική ασθένεια και οι ψυχίατροι αναγκάστηκαν να πάρουν θέση σε «προκλητικά» ζητήματα, με πιο φλέγον αυτό της ομοφυλοφιλίας. Έως τότε η ομοφυλοφιλία θεωρείτο ψυχική διαταραχή και περιλαμβανόταν στο Διαγνωστικό Εγχειρίδιο Ψυχιατρικών Διαταραχών (DSM). Τελικά το 1973 η ομοφυλοφιλία αφαιρέθηκε ως πάθηση από το Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης.

Η βιολογία αντεπιτίθεται

   Σήμερα, μετά την ολική επαναφορά της νευροεπιστήμης και της βιολογικής ψυχιατρικής, μια τάση που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1980 με παράλληλη κάμψη της ψυχανάλυσης, ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων παίρνουν ένα ή περισσότερα ψυχοφάρμακα, καθώς οι ψυχικές νόσοι αποδίδονται κυρίως σε χημικές ανισορροπίες ουσιών (νευροδιαβιβαστών) στον εγκέφαλο. Η εποχή του ψυχοφαρμάκου, που εκτείνεται περισσότερο από 60 χρόνια, αποτελεί τη σημαντικότερη κληρονομιά της βιολογικής προσέγγισης στην ψυχιατρική.

   Το πρώτο φάρμακο για ψυχιατρικές διαταραχές ήταν η αντιψυχωτική χλωροπρομαζίνη που ενεκρίθη το 1954, ενώ ακολούθησαν τα ηρεμιστικά. Το 1955 εγκρίθηκε η μεπροβαμάτη (meprobamat) που χαιρετίστηκε ως «χάπι ειρήνης» και «ασπιρίνη για το συναίσθημα» και ακολούθησε το «Βάλιουμ» το 1963 (υπήρξε το δημοφιλέστερο ηρεμιστικό έως το 1982). Ένα από τα πρώτα φάρμακα για την κατάθλιψη ήταν το Elavil το 1961, ενώ το 1988 εμφανίστηκε ο Prozac, ακολουθούμενο σύντομα από άλλους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs).

   Όμως οι κλινικές πολλών ψυχοφαρμάκων έχουν εγείρει πολλές αμφιβολίες και αμφισβητήσεις και αρκετοί γιατροί επισημαίνουν πως δεν έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι όντως οι νευροχημικές ανισορροπίες του εγκεφάλου εξηγούν τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές. Βέβαια, τα οικονομικά συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας από την προώθηση αυτών των φαρμάκων ήταν και είναι προφανή.

   Η μελέτη της βιολογικής βάσης της παθογένεσης των ψυχικών νόσων συνεχίζεται, με την αναζήτηση πλέον και «ένοχων» γονιδίων, αν και θα περάσουν αρκετά χρόνια εωσότου υπάρξουν γενετικές ψυχοθεραπείες.

   Παράλληλα, μελετάται ο ρόλος του μικροβιώματος, του ανοσοποιητικού συστήματος και της χρόνιας φλεγμονής πάνω στην κατάσταση του νου. Από την άλλη, μελέτες με ψευδοφάρμακα (πλασίμπο) έχουν δείξει τη σημαντική επίδραση της αυθυποβολής και της ελπίδα σε αρκετούς (αλλά όχι σε όλους) ψυχικά ασθενείς.Τελικά, τόσο εκείνοι που ασχολούνται με την εύρεση βιολογικών παραγόντων, όσο και αυτοί που εστιάζουν σε περιβαλλοντικές-κοινωνικές παρεμβάσεις, οφείλουν να αντιμετωπίσουν με σεβασμό τα όρια της γνώσης στον τομέα της ψυχιατρικής και να συνεργαστούν, συμπληρώνοντας οι μεν τους δε, για να προσφέρουν την μέγιστη δυνατή βοήθεια σε όσους το έχουν ανάγκη.

 

    Η αναδημοσίευση αυτού του άρθρου με τον πρωτότυπο τίτλο «Οι επισκευαστές του νου»: Το μεγάλο σχίσμα νευροβιολογίας-ψυχανάλυσης στην ιστορία της Ψυχιατρικής γίνεται -με πολλές ευχαριστίες!- από τον σπουδαίο ιστότοπο Αντίφωνο