«Αυτός είναι φρενοβλαβής!»

 

Στίγμα. Είναι η ρημάδα η ταμπέλα. «Αυτός είναι σχιζοφρενής», «τρελός», «φρενοβλαβής», «παλαβός». Δεν είναι ο άνθρωπος η ασθένεια. Αντί να λέμε «σχιζοφρενής», να λέμε «το άτομο που έχει σχιζοφρένεια», αντί για «καταθλιπτικός», να λέμε «το άτομο που έχει κατάθλιψη». Η εσωτερίκευση της απόρριψης από το ίδιο το άτομο αλλά και η ψυχιατρικοποίηση κοινωνικών συμπεριφορών δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο κόντρα στην προσπάθεια αποτινάγματος του στίγματος. 

   

Ρεπορτάζ της Γεωργίας Κριεμπάρδη

 

   Στίγμα. Κηλίδα. Ανεξίτηλο σημάδι. Λεκές. Είναι η ρημάδα η ταμπέλα. «Αυτός είναι σχιζοφρενής», «τρελός», «φρενοβλαβής», «παλαβός». Η λέξη «στίγμα» προέρχεται από το ρήμα «στίζω» που σημαίνει «δημιουργώ ένα σημάδι σε μια επιφάνεια, συνήθως μέσω νύγματος ή καυτηριασμού” και έχει, σχεδόν διαχρονικά και οικουμενικά, αρνητική έννοια.

   Γενικά, το ζήτημα του στίγματος της ψυχικής αρρώστιας ήρθε, διεθνώς, στο κέντρο της προσοχής από την δεκαετία του 50, με την άνοδο του ενδιαφέροντος για τη λεγόμενη «κοινοτική ψυχιατρική» και με τα εγχειρήματα της αποϊδρυματοποίησης των ψυχιατρείων, εγχειρήματα τα οποία, ως επί πλείστον, δεν συνιστούσαν αποϊδρυματοποίηση (μετασχηματισμό και ξεπέρασμα), αλλά απονοσοκομειοποίηση (απλώς κλείσιμο/ κατάργηση του ψυχιατρείου). (Θ. Μεγαλοοικονόμου, Ψυχίατρος)

   Το φαινόμενο του στίγματος καταγράφηκε θεωρητικά και εμπειρικά για πρώτη φορά το 1963 από τον κοινωνιολόγο Erving Goffman, ο οποίος όρισε το στίγμα ως μια “ανεπιθύμητη και δυσφημιστική ιδιότητα που αποδίδεται στο άτομο και του στερεί την πλήρη κοινωνική αποδοχή, αναγκάζοντάς το παράλληλα να αποκρύπτει την αιτία αυτής της αρνητικής αντιμετώπισης”. Η ψυχική νόσος έχει ιστορικά σημαδευτεί με άγνοια, δεισιδαιμονία και στερεότυπα ακόμα και βασανιστήρια. Ο στιγματισμός κι ο επακόλουθος κοινωνικός αποκλεισμός οφείλονται κυρίως στην έλλειψη γνώσεων για την αιτιολογία της νόσου. Η ψυχική ασθένεια δεν είναι κάτι χειροπιαστό, είναι γενικό κι αόριστο. Κι αυτό φοβίζει.

   Τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι σχετικές διακρίσεις είναι έννοιες που συνδέονται με την έννοια του στίγματος. Στερεότυπα είναι αρνητικές κρίσεις που προκαθορίζουν τη συμπεριφορά κάποιου, αποδίδοντας διάφορα χαρακτηριστικά σε ομάδες ατόμων (π.χ. η αρνητική πεποίθηση ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα).  

• Προκατάληψη είναι γνώμη διαμορφωμένη εκ των προτέρων από επηρεασμό και χωρίς μελέτη του θέματος, αυθαίρετα δηλαδή και χωρίς επαρκείς αποδείξεις (π.χ. αποδέχομαι την πεποίθηση ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα και τα φοβάμαι). 

• Διάκριση είναι η συμπεριφορά που ακολουθεί την προκατάληψη και είναι έκφραση αρνητικών απόψεων (π.χ. πιστεύω ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα, τα φοβάμαι και αποφεύγω να δουλέψω μαζί τους).

   «Το στίγμα δυστυχώς παραμένει, διότι έχει κοινωνικές ρίζες και η κοινωνία δεν έχει αλλάξει. Ο άνθρωπος που πάσχει ψυχικά θεωρείται κατώτερος και πολλές φορές και η ίδια η αντιμετώπιση από την ψυχιατρική ότι πρέπει να τον ηρεμήσει είναι λανθασμένη» δηλώνει στο TPP ο ψυχίατρος Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου. Όπως τονίζει, αυτό που παραξενεύει το άτομο στους ψυχικά νοσούντες είναι το στοιχείο του διαφορετικού, «τους νιώθει σαν μια απειλή απέναντι στον εαυτό του που θεωρεί ότι είναι το ‘’φυσιολογικό’’».

   Η αίσθηση της απειλής διατηρεί ένα λανθασμένο στερεότυπο που θέλει τους ψυχιατρικά ασθενείς να είναι επικίνδυνοι, βίαιοι, απρόβλεπτοι, ανίκανοι να πάρουν αποφάσεις και να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. Οι ψυχικές ασθένειες δε δικαιολογούν τη βία. Σε περιπτώσεις εγκλημάτων, οι ειδήσεις πλημμυρίζουν με σχόλια για το πόσο «ψυχάκιας» και «ψυχασθενής» ήταν ο άνθρωπος που τα διέπραξε. Το γεγονός αυτό όχι μόνο δικαιολογεί εμμέσως τον θύτη, αλλά εντείνεται το στίγμα των ατόμων με ψυχικές ασθένειες και δίνεται η εντελώς εσφαλμένη πεποίθηση πως τα άτομα αυτά είναι επικίνδυνα. «Η ίδια η ψυχιατρική έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο πρόβλημα, ψυχιατρικοποιεί συμπεριφορές και οι άνθρωποι νομίζουν πως οι ψυχικά ασθενείς είναι βίαιοι. Η βία έχει να κάνει με κοινωνική συμπεριφορά» τονίζει ο ψυχίατρος και συμπληρώνει πως «η ψυχική αρρώστια δεν προκαλεί μεγαλύτερα ποσοστά βίας από την "κανονικότητα"».

   Μία άλλη παρατήρηση έχει να κάνει με λέξεις που έχουν ενταχθεί στο λεξιλόγιό μας και κρέμονται σαν ταμπέλα πάνω στο άτομο. «Αυτός είναι σχιζοφρενής»,  «τρελός», «φρενοβλαβής», «παλαβός», υπονοώντας ότι κάποιο άτομο μπορεί να επιδεικνύει μια συμπεριφορά που ενοχλεί, ακατανόητη για τους γύρω του. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως δεν είναι ο άνθρωπος η ασθένεια. Αντί  να λέμε «σχιζοφρενής», να λέμε «το άτομο που έχει σχιζοφρένεια», αντί για «καταθλιπτικός», να λέμε «το άτομο που έχει κατάθλιψη».

 

Τέλος στο Στίγμα της Ψυχικής Ασθένειας

 

   «Το στίγμα της ψυχικής αρρώστιας πλήττει σοβαρά την αξιοπρέπεια του ανθρώπου που δέχεται φροντίδα στο χώρο της ψυχικής υγείας, τον απαξιώνει, τον καθιστά αντικείμενο περιθωριοποίησης και κοινωνικού αποκλεισμού. Η πάλη κατά του στιγματισμού προϋποθέτει μια άλλη προσέγγισης της ψυχικής οδύνης, μέσα από τη συλλογική δράση και την κοινωνική αλληλεγγύη» έχει δηλώσει η ψυχίατρος, Κατερίνα Μάτσα, στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Ψυχογραφήματα»...

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παραπάνω εξαιρετικό κείμενο έχει συνταχθεί από την κα
Γεωργία Κριεμπάρδη και δημοσιεύεται ολόκληρο στον έγκριτο δημοσιογραφικό ιστότοπο The Press Project