Συγχωρητικότητα & Ψυχική Κόπωση

 

Συγχωρητικότητα, μια στρατηγική για το ξεπέρασμα καθηλωτικών εμπειριών;

 

   Είναι φυσικό να είμαστε επιφυλακτικοί/ές και να κοντοστεκόμαστε μπροστά σε ό,τι καινούργιο. Όλοι και όλες μας έχουμε μπουχτίσει από τόσα πολλά μηνύματα και προτάσεις για αλλαγές, καινούργια πρότυπα και άλλους προσανατολισμούς, ποικίλες περιπλανήσεις και διαδρομές*. Υποσχέσεις ενός φαντασιακού βίου που ενώ μας "μπουκώνουν" σε βαθμό πνευματικής κόπωσης πάντα στο τέλος το υπόλοιπο είναι μηδέν: προσπέραση και ένα αφόρητο υπαρξιακό κενό. 
  Πως προχωρούμε λοιπόν;
  Πάμε μπροστά με την αβεβαιότητα των παραπάνω νεωτερικών υποσχέσεων, αρκεί απλά να υποκλιθούμε σε οτιδήποτε είναι περιτυλιγμένο με την Νέα Οπτική; και πως διαχειριζόμαστε το τεράστιο ψυχικό κόστος της;
   Έτσι είναι μοιραίο να στραφούμε στο εμπειρικό απόθεμά μας, που όλοι κουβαλούμε για να αφουγκραστούμε, για να στοχαστούμε, να μάθουμε. 

   Μήπως ήρθε ο καιρός να ανατρέξουμε και στις γόνιμες απαντήσεις του κοινού παρελθόντος μας;

   Όχι στο παρελθόν που αναβιώνει ως αυτοσκοπός αλλά αυτό που μας ενώνει και μας παραπέμπει στο μέλλον αποκαλυπτικά & προς τις πολύτιμες πηγές που μας διατίθενται. Μήπως ήρθε η ώρα να αναστήσουμε ιδέες και αξίες που περιφρονήσαμε; σαν αυτές που ενώ στην παράδοση του τόπου μας θεωρούνται δεδομένες και ξεχασμένες, σήμερα αποδεικνύονται σύγχρονες, λειτουργικές και διαχρονικές επιβεβαιωμένες & μέσα από την επιστήμη;

   Σ' αυτό το σημείο μας έρχεται η πρόταση της συγχώρησης από μια παλιά αλλά και τόσο σύγχρονη έννοια.

 Πρακτικές εφαρμογές μιας διαχρονικής αρετής

   Θα πραγματευθούμε την ψυχολογική διάσταση της συγχωρητικότητας, η οποία σχετίζεται με την αντικατάσταση των αρνητικών συναισθημάτων όπως της μνησικακίας, του μίσους, του θυμού, της ενοχής, του άγχους και του φόβου με θετικά συναισθήματα, όπως η γενναιοδωρία, η συμπόνια, η καλοσύνη, η ενσυναίσθηση ή/και η αγάπη προς τον αδικήσαντα.
  Βασική θέση είναι ότι η συγχωρητικότητα δεν ταυτίζεται με τη συμφιλίωση.΄Ομως σχετίζεται άμεσα με την αλλαγή της οπτικής προς τον δράστη και τα κίνητρά του.

Συγχώρηση & υγεία

 Η συγχώρηση συνδέεται θετικά με συμπεριφορές υγείας. Η θετική επίδρασή της στην υγεία ξεκινά με τα αισθήματα που προκαλεί όπως την ευτυχία, την χαρά, τον ενθουσιασμό και την ικανοποίηση. Πρόκειται για τα βασικά στοιχεία που ενισχύουν την λειτουργικότητα του ανοσοποιητικού και μειώνουν την αρτηριακή πίεση. Επίσης, τα θετικά συναισθήματα σχετίζονται άμεσα με την υιοθέτηση Συμπεριφορών Υγείας, την προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας και των κοινωνικών σχέσεων κατ’ επέκταση την προστασία από την κατάθλιψη.
   Στόχος της συγχωρητικότητας είναι η Απαλλαγή από τη Μνησικακία. Αυτή η έννοια είναι συνδεδεμένη με αρνητικά συναισθήματα όπως τον θυμό, την εχθρότητα, την πικρία, τον φόβο. Έρευνες έχουν αποδείξει την άμεση συσχέτιση της μνησικακίας με τη διαταραχή του χρόνιου stress, η οποία αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για την υγεία. Επίσης η Άρνηση της Συγχώρησης συσχετίζεται με την εμμονή, τον ιδεομηρυκασμό και τα αρνητικά συναισθήματα εν γένει. Επιπλέον επιδρά με αϋπνία και κόπωση.

  
  Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 αρκετοί κοινωνικοί επιστήμονες και ψυχολόγοι,  προσπαθούν να κατανοήσουν την συγχωρητικότητα προκειμένου να ενταχθεί σε εφαρμογή σε καθημερινή κοινωνική βάση. Έχουν δημοσιευτεί εκατοντάδες έρευνες που δείχνουν ότι η συγχωρητική πρακτική συνδέεται άμεσα με συναισθηματική και πνευματική θεραπεία του ατόμου και συμβάλλει στην σταθερότητα για ειρηνικές κοινότητες. Οι πρακτικές και θεραπευτικές επιδράσεις της συγχώρησης αποδεικνύονται ευεργετικές σε διάφορα πλαίσια, προσωπικά και κοινωνικά, όπως σε ανθρώπους που υποφέρουν από μετατραυματικό στρες, σε θύματα πολέμου, ρατσισμού, κακοποίησης, βίας και φυσικά σχολικού εκφοβισμού. Ο σύνδεσμος ανάμεσα στη Συγχώρηση και στην Υγεία οδήγησε και σε νέες έρευνες που αφορούν στη φυσική κατάσταση ενός ατόμου και αποδεικνύουν ότι η εφαρμογή της συγχωρητικότητας ελαττώνει τη βαρύτητα των καρδιακών νοσημάτων, παρατείνει τη ζωή των καρκινοπαθών και προετοιμάζει για έναν πιο ήρεμο θάνατο.
  Τα τραυματισμένα συναισθήματα όταν δεν λυθούν με υγιή τρόπο, μεταφέρουν το ανεπίλυτο πρόβλημα και τραυματίζουν στην συνέχεια και τις σχέσεις. Η οργή και ο θυμός μπορούν να μετατεθούν παραγνωριστικά  σε μη εμπλεκόμενα πρόσωπα που δεν έχουν σχέση με την αρχική αδικία. Για παράδειγμα, ένα παιδί που στερήθηκε την αγάπη της μητέρας του, μπορεί να θέλει να τιμωρήσει τον/ην αδελφό/ή του, ο/η αδελφός/ή με τη σειρά του/της να μεταφέρει την στρεβλή θεώρηση και αντιμετώπιση της πραγματικότητας προς τον/την συμμαθητή/ήτριά του/της. Ή ακόμη, ο στερημένος/η συναισθηματικά από τη γονεϊκή αγάπη γιος ή κόρη, αν δεν αποκαταστήσουν υγιώς μέσα τους τα συναισθήματα αυτής της στέρησης, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επαναλάβουν το ίδιο στα δικά τους παιδιά, όταν δημιουργήσουν δική τους οικογένεια. Έχουμε εδώ το φαινόμενο του “ντόμινο” δηλαδή της μετάθεσης μέσω της παραγνώρισης με τις επακόλουθες επιπλοκές στην ψυχική και φυσική υγεία μας.

Η συγχωρητικότητα είναι μία διαδικασία και όχι ένα συμβάν 

   Είναι μία υποκειμενική κατάσταση που όταν συνειδητοποιείται η προσβολή, ακολουθείται από ως επί το πλείστον από μία «αυτόματη» συναισθηματική αντίδραση που αμέσως δίνει τη θέση της σε μια ελεγχόμενη διαδικασία που περιλαμβάνει συμπόνια και συγχώρηση. Ταυτόχρονα τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος, η ανησυχία ο θυμός και τέλος η μνησικακία ακυρώνονται πριν οδηγήσουν σε διαφορετικές συμπεριφορές της αποφυγής ή ανταπόδοσης της προσβολής αντίστοιχα.

Πως συγχωρούμε

Οι επικρατούσες απόψεις στην ψυχοθεραπευτική είναι δύο.

-Η πρώτη αφορά την απόφαση ελέγχου και την συνακόλουθη τροποποίηση της συμπεριφοράς μας. Αυτή είναι η Συγχώρηση κατόπιν Απόφασης (decisional forgiveness).
-Η άλλη άποψη είναι μια πολύπλευρη και απαρτιωμένη συναισθηματική εμπειρία συγχώρησης που αφορά στην τροποποίηση. Δηλαδή στην μεταστροφή γνωμών, συναισθημάτων και κινήτρων, η Αισθηματική Συγχώρηση (emotional forgiveness).

 

 

Η Συγχώρεση διδάσκεται;

   Η Διδασκαλία της Συγχώρησης στα σχολεία είναι μια πρόταση η οποία βασίζεται σε εκτενείς έρευνες του Πανεπιστημίου του Wisconsin στο Madison των ΗΠΑ, αλλά και άλλων Πανεπιστημίων διεθνώς. Εστιάζει στους ανθρώπους και στις σχέσεις παρά στην τιμωρία και την ποινή. Στηρίζεται στην ακράδαντη πίστη ότι η συγχωρητικότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια στρατηγική αντιμετώπισης από άτομα που έχουν υποστεί προσβολή, απόρριψη, αδικία, βία, εκφοβισμό. Προσφέρει νέα πρότυπα και καινούργια μονοπάτια αντιμετώπισης των ανθρωπίνων σχέσεων, ειδικότερα μέσα στον χώρο του σχολείου, το οποίο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας.
  Πίσω από τα καθημερινά παραδείγματα μίσους και αδικίας κρύβονται ιστορίες πραγματικών ανθρώπων, των οποίων ο πόνος από τα τραύματα που υπέστησαν είναι τόσο βαθύς, που η πρόταση της συγχώρησης γι’ αυτούς δεν είναι τίποτε άλλο παρά μόνο μια ουτοπία. Παρ’ όλα αυτά τόσο οι πνευματικοί ηγέτες, όσο και οι κοινωνικοί επιστήμονες επιμένουν συστηματικά ότι η συγχώρηση είναι η μόνη λύση πάνω στην οποία μπορεί να βασιστεί μια κοινωνία και που δίνει ελπίδα για το μέλλον.

Ο Γονιός που Συγχωρεί

 

Η Συγχώρηση στην Παράδοσή μας

  Στους Αρχαϊκούς χρόνους οι κώδικες τιμής στην περίπτωση που αψηφούσε κάποιος έναν Ικέτη -τον συνάνθρωπο που ζητά έλεος- ήσαν εξαιρετικά αυστηροί σε σημείο που αν τους παρέβαινες έχανες την υπόληψή σου ως άνθρωπος. Ο ικέτης ήταν ένα απελπισμένο πρόσωπο το οποίο είχε παραβιάσει κάποιο ηθικό ή πολιτικό νόμο ή είχε διαπράξει κάποιο έγκλημα και ζητούσε συγχώρεση με την προστασία του Ικέσιου Δία.

   Για να γίνει κάποιος ικέτης και να ζητήσει ασυλία, συγχώρεση ή έλεος έπρεπε να δείξει τη απελπιστική του θέση. Κρατώντας στα χέρια του ένα κλαδί ελιάς τυλιγμένο με άσπρο μαλλί προβάτου δημιουργούσε το πολύ ισχυρό σύμβολο που ονομαζόταν Ικετηρία. Κατόπιν κατέφευγε σε έναν ναό και άφηνε την Ικετηρία στον βωμό του. Εναλλακτικά είχε την δυνατότητα να αφήσει το πανίσχυρο σύμβολο στην εστία του σπιτιού κάποιου ισχυρού άνδρα και να ζητήσει την συδρομή του.

  Αν ο τοπικός άρχοντας ή ο ιδιοκτήτης του σπιτιού δυσκολευόταν να δεχτεί την ικεσία, τότε ο ικέτης γονάτιζε μπροστά του και του ακουμπούσε με τα γένια του τα γόνατα. Αν γινόταν δεκτή η ικευτική θέση του έπαιρνε πίσω την Ικετηρία περιμένοντας κάποιο δικαστήριο να εκδικάσει την υπόθεσή του επιδεικνύοντας έλεος. Αν τελικά κάποιος αψηφούσε έναν ικέτη, κινούσε την οργή των θεών. Ο ικέτης θεωρούνταν ιερό πρόσωπο και κανείς δεν μπορούσε να τον βλάψει. Αυτή η οργή ονομαζόταν Άγος.

   Στις εκκλησίες τελείται ένας πολύ ξεχωριστός εσπερινός που διαφέρει απ όλους τους άλλους της Μεγάλης Τεσαρακοστής. Πρόκειται για τον Εσπερινό της Συγνώμης, ο οποίος συμπεριλαμβάνεται στους αρχικούς κατανυκτικούς εσπερινούς αυτής της περιόδου και γίνεται μόνο το απόγευμα της Κυριακής της Τυροφάγου. 

   Χαρακτηρίζουμε κατανυκτικούς τους εσπερινούς της Τεσσαρακοστής επειδή στη διάρκεια τους ψάλλονται κατανυκτικά τροπάρια από το Τριώδιο, που το περιεχόμενό τους διαποτίζεται από βαθιά συναίσθηση της απόκλισης από τις επιταγές ενός ορθού και αδελφικού βίου. Περιλαμβάνει την απαλλαγή από αισθήματα αμαρτωλότητας μέσω μιας διαδρομής συνειδητοποίησης με μετάνοια και θερμή ικεσία για άφεση αμαρτιών. 

   Ο Εσπερινός της Συγνώμης διαφέρει διότι οι κοινωνοί συναδελφώνονται, ζητώντας συγχώρεση ο ένας από τον άλλο ώστε να πορευθούν στην Σαρακοστή που ξεκινά καθαροί και απαλλαγμένοι από τα βάρη πράξεων και λόγων που πλήγωσαν. Το τελετουργικό περιλαμβάνει πολύ αποτελεσματικές πρακτικές ψυχικής ελάφρυνσης αναγόμενες στο Θεϊκό Υψηλό όπου στο τέλος του, οι πιστοί ομνύουν ασπαζόμενοι το Ιερό Ευαγγέλιο και ζητούν συγνώμη από τον ίδιο τον Δημιουργό τους. 

 

Η Φιλοσοφία της Συγχώρησης στο μακροκοινωνικό πεδίο 

   Ο Ντερριντά στην διάλεξή του που έγινε στην Αθήνα το 1997, έθεσε τους όρους για την πράξη της συγχώρησης. Συνοπτικά:

α) Είναι απροϋπόθετη, δηλαδή υπερ-ηθική, χωρίς κανόνες, και εκχωρείται χωρίς όρους, χωρίς να είναι εκ των προτέρων απαραίτητη η αίτηση συγχώρησης, 

β) Γιαυτό και συγχωρεί μόνο το ασυγχώρητο, αυτό πού αδυνατούμε να συγχωρήσουμε, ακόμη και αν το θέλουμε. 

γ) Αντίθετα η υπό προϋποθέσεις συγχώρηση –σχετική και ηθική– εκχωρείται υπό τον όρο ο αδικητής να έχει ζητήσει προηγουμένως συγχώρηση από το θύμα του. 

δ) Η απροϋπόθετη συγχώρηση, είναι ξένη, ετερογενής προς την τάξη του δικαίου και της πολιτικής και είναι αδύνατον να στηρίξει κανείς το δίκαιο και την πολιτική. Ωστόσο η υπό προϋποθέσεις συγχώρηση εμφανίζεται σε αυτή την τάξη με άλλα, συναφή ονόματα και υπό πολλές μορφές. 

Η σκέψη του Ντερριντά προχωρεί και πραγματεύεται τα προβλήματα που εγείρουν η αμνηστία, η παραγραφή, το απαράγραπτο, το Άουσβιτς (η Σοά), η καινοφανής έννοια του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας, το κυριαρχικό δικαίωμα απονομής χάριτος, ο παγκόσμιος εκθεατρισμός της αίτησης συγχώρησης από αρχηγούς κρατών και από την Εκκλησία (για τα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί εναντίον άλλων κρατών ή εθνοτήτων), το απαρτχάιντ, η προσφυγή στη συγχώρηση εν είδει αμνηστίας εν όψει της εθνικής συμφιλίωσης.

 

Όλοι πληγώνουμε και πληγωνόμαστε 

  Η συγχώρηση μπορεί να θεραπεύσει και τα πιο βαθιά τραύματα. Μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση σχέσεων που φαίνονται να έχουν θραυστεί ανεπανόρθωτα. Μπορεί να αναβιώσει μια τραυματισμένη αγάπη προς κάποιον που μας πλήγωσε. Μπορεί να επαναφέρει την αγάπη στην καρδιά ακόμα και αν ο άλλος αρνείται αυτό το δώρο, για δικούς του λόγους. Σταματά τον φαύλο κύκλο του μίσους και της αντεκδίκησης.             

  Αναδεικνύει την συνθετότητα, την πληρότητα και την αξία του Προσώπου διαφοροποιώντας το από το Άτομο. Μας εξυψώνει προς τους άλλους που μας πλήγωσαν, στον εαυτό μας και στην κοινότητα εν γένει. Μας βοηθάει να ξεκαθαρίσουμε το δικό μας μερίδιο ευθύνης όπου υπάρχει και να κατανοήσουμε την ανθρώπινη ευαλωτότητα. Όλοι πληγώνουμε και πληγωνόμαστε. Συνειδητοποιώντας ότι και εμείς πληγώνουμε τους άλλους, μπορούμε πιο εύκολα να κατανοήσουμε και να συγχωρήσουμε αυτούς που μας πλήγωσαν.

* Πόνημα που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο πολιτισμού, επιστήμης και τέχνης "Αντίφωνο" με τίτλο "Οι δύο Ελλάδες" του βραβευμένου Ελληνιστή και μέλους της ΚΟΦΙΨΥ, κου Θεόδωρου Παντούλα. 

 

Πηγές:

- Από το βιβλίο "Σύγκρουση και Συνύπαρξη" (Γαλίτη, 2017 Εκδόσεις Γρηγόρη).

- "Συγχωρείν – Το ασυγχώρητο και το απαράγραπτο" διάλεξη που εκφώνησε ο Ντερριντά στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών τον Δεκέμβριο του 1997

- ΕΨΕ περιοδικό, Τόμος 28 Τεύχος 4 "Οι σχέσεις της συγχωρητικότητας με την ψυχική υγεία και την ψυχοθεραπεία", Κ.Θ. Κιούλος, Ζ.Χ. Αλεξανδρή, Α.Θ. Κιούλου, Ι.Δ. Μπεργιαννάκη. (σελίδα 349)]

- Πρόγραμμα "Αγωγή στη Συγχώρηση". Εκδήλωση-συζήτηση της 4ης Φεβρουαρίου 2021. Μπορείτε να δείτε την εκδήλωση εδώ

- Wikipedia - free online encyclopedia

 

από την ΚΟΦΙΨΥ

Ευάγγελος Άκης Ασπρογέρακας