Παθήσεις της Περίθαλψης και του Εθελοντισμού

Όταν σώνεται η συμπόνια... 

  Η κόπωση συμπόνιας* η compassion fatigue αφορά την κοινή εμπειρία εξάντλησης που παθαίνουν οι εργαζόμενοι και οι περιθάλποντες/ουσες που βοηθούν ανθρώπους με ζητήματα ψυχικής ή νευρολογικής υγείας ενώ ορίζεται ως διαταραχή. Μπορεί όμως να επηρεάσει και οποιονδήποτε εκτίθεται συνεχώς στον πόνο ή την αγωνία άλλων ανθρώπων όπως φίλους ή και συγγενείς. Ακόμη την συναντάμε και στα επαγγέλματα σκληρού κοινωνικού πεδίου όπως της Πολιτικής Προστασίας ή της Προστασίας του Πολίτη. 

  Πρόκειται για μια ψυχολογική κατάσταση όπου η συνεχής έκθεση στον πόνο, τη θλίψη, την αγωνία και τα τραύματα των άλλων οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση, μειωμένη συμπόνια και τελικά σε ένα αίσθημα απάθειας. Έτσι αυτή η διαταραχή του μετατραυματικού stress μετονομάστηκε σε κόπωση συμπόνιας για την αποφυγή στιγματιστικών όρων...

«Κόπωση συμπόνιας» ή «επαγγελματική εξουθένωση-burnout»;

  Είναι ψυχικές καταστάσεις που δεν θα πρέπει να συγχέονται. 

  Η κόπωση συμπόνιας αφορά τα αρνητικά συναισθήματα που προκύπτουν όταν κάποιος βοηθά άλλους, ιδιαίτερα όταν εκτίθεται συνεχώς στον πόνο, την απελπισία ή και το τραύμα τους. Το άτομο θέλει να συνεχίσει να προσφέρει, αλλά αισθάνεται καταβεβλημένο από την επαφή με τον πόνο των άλλων. Συχνά αναφέρεται και ως Δευτερογενές Τραύμα, καθώς το τραύμα των άλλων γίνεται μέρος της δικής του εμπειρίας. 

Η διαφορά και η ομοιότητα της Κόπωσης Συμπόνιας με την Επαγγελματική Εξουθένωση

 Το burn out ή Επαγγελματική Εξουθένωση είναι μια γενική ψυχολογική εξάντληση και έλλειψη ενδιαφέροντος ή κινήτρου για τη δουλειά. (Δείτε το σχετικό άρθρο δημοσιευμένο στο Blog της ΚΟΦιΨΥ). Αναπτύσσεται σταδιακά λόγω παρατεταμένου άγχους και μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε επάγγελμα. Το πρωτόκολλο του Π.Ο.Υ., διευκρινίζει ότι το burn-out «αναφέρεται σε φαινόμενα σχετικά με το επαγγελματικό περιβάλλον και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την περιγραφή εμπειριών σε άλλους τομείς της ζωής» όπως η κόπωση συμπόνιας.

Πώς εμφανίζεται η κόπωση συμπόνιας;

  Η κόπωση αυτή αναπτύσσεται σταδιακά. Στην αρχή μπορεί να μην είναι εύκολα αντιληπτή καθώς τα σημάδια της μπορεί να είναι διακριτικά ή αδιόρατα. Με τον καιρό αυτά τα συμπτώματα επιδεινώνονται οδηγώντας σε βαθύτερα προβλήματα όπως κατάθλιψη, άγχος, και αίσθημα ανεπάρκειας και ενοχής.

• Σωματική και ψυχική κόπωση: Ένα συνεχές αίσθημα κόπωσης, ακόμα και μετά από επαρκή ξεκούραση.

•  Μειωμένος ενθουσιασμός: Η εργασία που κάποτε ήταν πηγή ικανοποίησης αρχίζει να φαίνεται σαν βάρος.

•  Έλλειψη Συγκέντρωσης: Δυσκολία στην εστίαση και στη διατήρηση της προσοχής κατά τη διάρκεια της περίθαλψης ή της εργασίας.

•  Αποσύνδεση από τα πάσχοντα πρόσωπα: Αισθήματα απομάκρυνσης και δυσκολία στη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων.

•  Αύξηση κυνισμού: Ανάπτυξη αρνητικών ή κυνικών σκέψεων για τη φροντίδα που απαιτείται για τους ανθρώπους μας.

   Η κόπωση συμπόνιας προκύπτει από την ανισορροπία μεταξύ της συνεχούς προσφοράς βοήθειας και της έλλειψης συναισθηματικής και προσωπικής αναπλήρωσης. Οι επαγγελματίες ή οι συγγενείς και φίλοι φροντίδας συχνά αναλαμβάνουν το βάρος των προβλημάτων των άλλων χωρίς να δίνουν επαρκή σημασία στις δικές τους ανάγκες. Η συνεχής αυτή πίεση να ανταποκριθούν στις ανάγκες των άλλων μπορεί να τους αφήσει συναισθηματικά εξαντλημένους και ψυχικά ευάλωτους.

Ενδείξεις και συμπτώματα 

   Η αναγνώριση της κόπωσης συμπόνιας είναι το πρώτο βήμα προς την αντιμετώπισή της. Μερικά σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν ότι κάποιος υποφέρει από αυτήν είναι:

• Αποφυγή ευθυνών: Η απομάκρυνση από τα καθήκοντα ή η αποφυγή των προσώπων που περιθάλπουμε λόγω έλλειψης ενέργειας.

•  Αίσθημα αναποτελεσματικότητας: Το αίσθημα ότι δεν προσφέρουμε αρκετά ή ότι η βοήθειά μας δεν κάνει διαφορά.

•  Ευερεθιστότητα και άγχος: Συχνά ξεσπάσματα, άγχος και αυξημένη νευρικότητα.

•  Σωματικά συμπτώματα: Πεπτικές διαταραχές πονοκέφαλοι, προβλήματα ύπνου και άλλες σωματικές ενδείξεις στρες.

Επιπτώσεις στις επαγγελματικές και προσωπικές σχέσεις

   Η εξάντληση της συμπόνιας μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική ζωή. Στον επαγγελματικό χώρο, η μειωμένη απόδοση, η αδιαφορία και η έλλειψη συμπόνιας μπορούν να δημιουργήσουν εντάσεις με συναδέλφους και να μειώσουν την ποιότητα της φροντίδας που παρέχεται στους περιθαλπόμενους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες, όπως επαγγελματική εξουθένωση ή ακόμα και απομάκρυνση από το επάγγελμα.

   Στην προσωπική ζωή, η εξάντληση της συμπόνιας συνήθως φθάνει στην απομάκρυνση από τους φίλους και την οικογένεια καθώς το περιθάλπον πρόσωπο αισθάνεται υπερβολικά κουρασμένο για να αλληλεπιδράσει. Οι σχέσεις αποκτούν αρνητικό πρόσημο ενώ το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον να μην μπορεί να κατανοήσει τις μεταβολές στη συμπεριφορά και τη διάθεση του ατόμου.

Ψυχολογικές προσεγγίσεις για την κατανόηση & την διαχείριση
της εξάντλησης της συμπόνιας 

  Η κατανόηση της εξάντλησης της συμπόνιας απαιτεί μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που συνδυάζει διάφορες ψυχολογικές θεωρίες και πρακτικές. Ενδεικτικά παρατίθενται μερικές:

Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Εστίαση στην αλλαγή αρνητικών σκέψεων και πεποιθήσεων που συνδέονται με την αίσθηση της αναποτελεσματικότητας και της εξάντλησης.

Ενσυνειδητότητα (Mindfulness): Ανάπτυξη τεχνικών που ενισχύουν την ικανότητα του ατόμου να ζει στο παρόν, μειώνοντας το άγχος και την εσωτερική πίεση.

Ψυχοδυναμική προσέγγιση: Διερεύνηση των βαθύτερων αιτίων της εξάντλησης, όπως παιδικά τραύματα ή ανεπίλυτες ανασφάλειες, που μπορεί να οδηγούν στην ανάγκη για υπερβολική φροντίδα των άλλων.

Αντιμετώπιση και απάλυνση

  Η αντιμετώπιση της εξάντλησης της συμπόνιας απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που περιλαμβάνει τόσο τη φροντίδα του εαυτού όσο και την αναζήτηση εξωτερικής υποστήριξης***. Είναι σημαντικό να ξεκινήσετε αναγνωρίζοντας το πρόβλημα και έπειτα να ακολουθήσετε συγκεκριμένες στρατηγικές για να το διαχειριστείτε.

• Αναγνώριση και αποδοχή: Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση του προβλήματος και η αποδοχή ότι χρειάζεστε βοήθεια. Συχνά, η άρνηση ή η υποβάθμιση των συμπτωμάτων μπορεί να παρατείνει την εξάντληση.
•  Δημιουργία ενός υγιούς περιβάλλοντος: Προσπαθήστε να βελτιώσετε τις συνθήκες εργασίας σας, εάν αυτό είναι εφικτό. Βεβαιωθείτε ότι το περιβάλλον σας είναι υποστηρικτικό και επιτρέπει περιθώρια για ξεκούραση.
•  Συνεχής αυτοφροντίδα: Η αυτοφροντίδα δεν πρέπει να θεωρείται απλώς ως μια εφάπαξ λύση. Είναι μια συνεχής διαδικασία, και γι’ αυτό πρέπει να αφιερώνετε χρόνο καθημερινά για τη φροντίδα της ψυχικής και σωματικής σας υγείας.
•  Συμμετοχή σε θεραπευτική παρέμβαση: Αν τα συμπτώματα είναι έντονα ή παρατεταμένα, είναι σημαντικό να ζητήσετε τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχολόγου ή ψυχοθεραπευτή. Η θεραπευτική παρέμβαση μπορεί να προσφέρει τα απαραίτητα εργαλεία για τη διαχείριση της εξάντλησης.
  

   Η Ψυχική Ανθεκτικότητα

   Πως αντιμετωπίζεται η εξάντληση της συμπόνιας; Μα με την καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας. Με την έννοια Ψυχική Ανθεκτικότητα αναφερόμαστε στην ικανότητα ενός ατόμου να ξεπεράσει δύσκολες καταστάσεις και να βγει πιο δυνατό μέσα από αυτές: "Ψυχική Ανθεκτικότητα είναι η δυνατότητα του ατόμου να προσαρμόζεται σε δύσκολες καταστάσεις κρατώντας ταυτόχρονα τη ψυχική του υγεία" (Steven M Southwick Οκτώβριος 2014)*.

  Η ανθεκτικότητα είναι μια δυναμική διαδικασία που αφορά το πώς οι άνθρωποι μπορούν να προσαρμοστούν σε αντιξοότητες της ζωής. Άνθρωποι με δοκιμασμένη ανθεκτικότητα μπορούν και ξεπερνούν πιο εύκολα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στη ζωή τους αξιοποιώντας την εσωτερική τους δύναμη με δείκτη την ανάκαμψη τους μετά από κάποια αποτυχία.

   Η Ελαστικότητα (resilience) του κάθε προσώπου, είναι η επόμενη ζητούμενη ποιότητα με ουσιαστική σημασία. Βοηθά τα άτομα να προσαρμόζονται στις στρεσογόνες συνθήκες, να ανακάμπτουν από τις δυσκολίες και να αναπηδούν από εγκλωβιστικές καταστάσεις.

Στρατηγικές αυτοφροντίδας και πρόληψης

   Αφού αναγνωρίσετε το πρόβλημα και ξεκινήσετε να το αντιμετωπίζετε, είναι εξίσου σημαντικό να εφαρμόσετε πρακτικές αυτοπροστασίας και αυτοφροντίδας για να προλάβετε την επανεμφάνιση του. Οι στρατηγικές αυτές εστιάζουν στη δημιουργία μιας ισορροπημένης καθημερινότητας που προστατεύει την ψυχική σας ευεξία.

  Θέσπιση ορίων: Μάθετε να λέτε “όχι” όταν νιώθετε ότι οι υποχρεώσεις σας ξεπερνούν τις δυνατότητές σας. Ο καθορισμός ορίων είναι κρίσιμος για τη διατήρηση της ενέργειας και της ψυχικής υγείας.

  Αποσύνδεση από τη δουλειά: Βρείτε χρόνο για να ξεκουραστείτε και να ασχοληθείτε με δραστηριότητες που σας προσφέρουν χαρά και ικανοποίηση εκτός του επαγγελματικού σας χώρου.

  Τακτική σωματική άσκηση: Η φυσική άσκηση είναι σημαντική για τη μείωση του άγχους και την αναπλήρωση της ενέργειας. Βοηθά επίσης στην απελευθέρωση ενδορφινών, οι οποίες βελτιώνουν τη διάθεση.

  Υποστήριξη από συναδέλφους: Η ανοιχτή επικοινωνία με συναδέλφους ή η συμμετοχή σε ομάδες στήριξης μπορεί να προσφέρει ανακούφιση και κατανόηση, καθώς μοιράζεστε κοινές εμπειρίες.

~~~

 * Συμπόνια είναι η ακριβής έννοια. Κάποιες φορές αποδίδεται στα ελληνικά με την λέξη ενσυναίσθηση η οποία είναι απόρροια νεολογισμού. Δηλαδή η λέξη ενσυναίσθηση είναι "τεχνικά φτιαχτή" και αποτελεί απευθείας απλοποιημένη μετάφραση ενός αγγλικού όρου που ακρωτηριάζει εννοιολογικά την πλούσια συνθετότητα της συμπόνιας όπως έχει τοποθετηθεί στην Ελληνική.

** Steven M Southwick: "Resilience Definitions, Theory, and Challenges: Interdisciplinary Perspectives" Article in European Journal of Psychotraumatology October 2014

*** Martha Teater and John Ludgate. (2014): "Overcoming Compassion Fatigue: A Practical Resilience Workbook" Αμετάφραστη δημοσιευμένη εργασία σε βιβλίο με τον ομώνυμο τίτλο.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Canadian Medical Association (2020). "Compassion fatigue: Signs, symptoms, and how to cope". [online] Canadian Medical Association. https://www.cma.ca/physician-wellness-hub/content/compassion-fatigue-signs-symptoms-and-how-cope.
•  Figley, C.R. (2002). "Compassion fatigue: Psychotherapists’ chronic lack of self care". Journal of Clinical Psychology, [online] 58(11), pp.1433–1441. doi:https://doi.org/10.1002/jclp.10090
•  Killian, K.D. (2008). "Helping till it hurts? A multimethod study of compassion fatigue, burnout, and self-care in clinicians working with trauma survivors". Traumatology, https://doi.org/10.1177/1534765608319083
•  Skovholt, T. M., & Trotter-Mathison, M. (2011). "The resilient practitioner: Burnout prevention and self-care strategies for counselors, therapists, teachers, and health professionals" 
•  Stoewen, D.L. (2019). "Moving from compassion fatigue to compassion resilience Part 2: Understanding compassion fatigue". The Canadian veterinary journal, La revue veterinaire canadienne, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6697064/
•  Stoewen, D.L. (2020). "Moving from compassion fatigue to compassion resilience Part 4: Signs and consequences of compassion fatigue". The Canadian Veterinary Journal, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7560777/.

Ημερίδα για την Υποστήριξη της Ψυχικής Υγείας

 Θεμελιώνοντας το μέλλον της ομότιμης υποστήριξης στην Ελλάδα: Ενδυνάμωση, Εκπαίδευση και Πράξη

 Τρίτη 8 Απριλίου 2025 

στις 09:00 - 15:00

  στο Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο Αθηνών 

Κοργιαλένιο - Μπενάκειο 

Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. 

Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Η Γενική Συνέλευση της ΠΟΣΟΨΥ - Ημερίδα για την Ψυχική Υγεία

Ολοκληρώθηκε η Γενική Συνέλευση της ΠΟΣΟΨΥ 

στην Αθήνα στις 29 Μαρτίου 

Παρακάτω μας αναφέρει

η εκπρόσωπος της ΚΟΦιΨΥ Λίτσα Καπετάνου:

"στις δράσεις για το 2025 αποφασίστηκε

 ένα σεμινάριο για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών 

και για ένα φεστιβάλ "Ψυχική υγεία και τέχνη".
Συζητήθηκε το πρόβλημα με τις ελλείψεις φαρμάκων 

και η συμμετοχή. Συζητήθηκαν πολύ περισσότερα.

Και ο κάθε σύλλογος να στέλνει 

τα αιτήματά του στην ΠΟΣΟΨΥ.
Έγινε σχετικά καλή και ήρεμη συζήτηση."

~~~

...συνεχίζει για την ημερίδα όπου 

 η ίδια η Λίτσα Καπετάνου συμμετείχε στο πάνελ:

"Η ημερίδα είχε ενδιαφέρον και ειδικά τα δικαιώματα 

και η προσβασιμότητα των ατόμων με ψυχική πάθηση 

ήταν πρωτόγνωρη για πολλούς."

 

Παρούσα στην ημερίδα ήταν και 

η Έφορος Γραμματείας της ΚΟΦιΨΥ 

η κα Κωνσταντίνα Φατούρου.

 

Εργασιακή Κακομεταχείρηση και Εξουθένωση

Ιδού τα

 Αποτελέσματα της Εργασιακής Επισφάλειας: 

Mobbing και Burnout

   Τα τελευταία χρόνια στους περισσότερους εργασιακούς χώρους, αποχαλινώθηκε ένα νέο σκληρό φαινόμενο εξ αιτίας των συνθηκών που επικρατούν. Αυτό απαντάται με ποικίλες μορφές τόσο στις υπηρεσίες του Δημοσίου όσο και σε εταιρείες του ιδιωτικού τομέα και σήμερα αποτελεί σοβαρό πρόβληµα για την ψυχική υγεία πολλών εργαζομένων. 

   Αφορά τις κακοποιητικές συμπεριφορές που αναπτύσσονται ενσυνείδητα ή ασυνείδητα στους χώρους εργασίας και που επιδρούν με σφοδρότητα στον ψυχισμό και αποτελούν την πρώτη αιτία της ψυχικής και σωματικής νόσησης για το εργαζόμενο προσωπικό. Όμως μέσα στο καθεστώς της Άγριας Οικονομίας, η πραγματική διάσταση και η επίδρασή τους παραμένει δυσδιάκριτη  αφού οι εργαζόμενες/οι στενάζουν για να στηρίξουν την θέση εργασίας τους και είναι τόσο απασχολημένοι/ες για να βγάλουν οικονομικά τον μήνα με τις πενιχρές "μεταμνημονιακές" αποδοχές τους. 

   Επίσης ενώ έχουν εκτιμηθεί με έγκυρες κλινικές και επί του πεδίου έρευνες, δεν έχουν μπει με μαχητικό και διεκδικητικό τρόπο στις ημερήσιες συνδικαλιστικές διατάξεις. Και αυτό συμβαίνει σε αντίθεση με άλλες αντίστοιχα κακοποιητικές συμπεριφορές που σωστά παραμένουν καταδικασμένες όπως είναι οι διακρίσεις και παρενοχλήσεις φύλλου και εθνικότητας. 

Η Εργασιακή Κακοποίηση: το σύνδρομο Mobbing

  Αυτή η στρεβλή πρακτική έγινε αρχικά γνωστή ως Εργασιακή Κακομεταχείριση (σύνδρομο mobbing) και ορίζεται σε μελέτες της ΓΣΕΕ* ως «η άσκηση, στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ  συναδέλφων

ή µεταξύ ανωτέρου και κατωτέρου στην  ιεραρχία, µιας συστηματικής και διαρκούς επίθεσης σε βάρος ενός προκαθορισµένου θύµατος προκειµένου να ωθηθεί στο να εγκαταλείψει τη θέση εργασίας του». Κρατείστε αυτόν τον ορισμό για να θυμόσαστε παρακάτω ότι το σύνδροµο mobbing αναφέρεται σε ενέργειες άλλων.  

  Δηλαδή: δεν είναι μια ψυχολογική αρρώστια και δεν αποτελεί µια αυτούσια νοσολογική πάθηση αλλά το πλαίσιο για επανειληµµένες ψυχολογικές ή άλλου τύπου και βαθµού επιθέσεις.  

  Αυτές περιλαµβάνουν διαρκείς και αδικαιολόγητες επικρίσεις και συκοφαντίες, ανάθεση άχαρων, αναντίστοιχων και υποτιµητικών καθηκόντων καθώς και ενέργειες που θίγουν την επαγγελµατική και κοινωνική εικόνα του θύµατος στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων.

   Χαρακτηριστικός είναι ο ορισµός που υιοθετήθηκε για την   εργασιακή κακομεταχείριση στη Ευρωπαική νοµοθεσία κατά της ηθικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας: 

  Το Σύνδρομο Mobbing είναι η «κατ΄ επανάληψη υβριστική και προσβλητική συμπεριφορά, εντός ή εκτός της επιχείρησης ή του οργανισµού που εκδηλώνεται ειδικότερα µε ενέργειες, λόγια, εκφοβισµούς, πράξεις, χειρονομίες, τρόπους οργάνωσης της εργασίας και µονοµερή γραπτά κείµενα που έχουν χαρακτήρα ή σκοπό να προσβάλλουν την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια ή τη σωµατική ή ψυχική ακεραιότητα του εργαζοµένου κατά την εκτέλεση της  εργασίας του, να θέσουν σε κίνδυνο τη θέση απασχόλησής του ή να δηµιουργήσουν εχθρικό,  εκφοβιστικό, υποτιµητικό, ταπεινωτικό ή προσβλητικό εργασιακό περιβάλλον»[1].

   Δυστυχώς πια, το mobbing ως επαναλαµβανόµενη, διαρκής και µεθοδική ψυχολογική καταδίωξη που στοχεύει στον εξοστρακισµό εργαζόµενων από το εργασιακό περιβάλλον, αποτελεί µια

πραγµατικότητα και  για  τη χώρα µας. Οι πρώτες καταγραφές που ανέδειξαν την ύπαρξη του φαινοµένου έθεσαν τους προβληµατισµούς τόσο για την ιατρική και νοµική υποστήριξη των θυµάτων όσο και για τη διερεύνηση και  καταπολέµηση  των γενεσιουργών αιτιών αυτών των βίαιων συμπεριφορών στους χώρους εργασίας με μετρήσιμους τρόπους. Το mobbing αποτελεί -συνεχίζει η μελέτη της ΓΣΕΕ- "είναι μία αποτελεσματική τακτική ψυχολογικής τρομοκρατίας στους εργασιακούς χώρους και χρησιμοποιείται κατάλληλα από τη διοίκηση στις επιχειρήσεις ή τους οργανισμούς προκειμένου να απαλλαγούν από το ενοχλητικό ή και το πλεονάζον προσωπικό. Ακόμη εκφράζει τη δολιότητα που σκόπιμα καλλιεργείται μεταξύ συναδέλφων και αποσκοπεί στην εξάλειψη των ανταγωνιστών, μέσα από μια συνεχή αντισυναδελφική συμπεριφορά".

  Κάποιες άλλες φορές, η εργασιακή βία πάλι μπορεί να εμφανισθεί μέσω μιας προσωπικότητας σε θέση ευθύνης που ικανοποιείται «πληγώνοντας», τρομοκρατώντας, τους συνανθρώπους της και αναπτύσσει την αυτοεκτίμησή της, μεταφέροντας στους άλλους τον «πόνο» που αδυνατεί να αισθανθεί, αλλά και τις εσωτερικές της αντιθέσεις που αρνείται να επεξεργαστεί.
  Παρακάτω παραθέτουμε ένα κατάλογο που περιγράφει τις βασικές ανοίκειες και κακές πρακτικές που ασκούνται.

Απειλές για την επαγγελματική καριέρα

- Ανάθεση νέων καθηκόντων χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση ή χωρίς τα απαραίτητα μέσα

- Ανάθεση επικίνδυνων καθηκόντων ή ακατάλληλων για την υγεία
- Ανάθεση καθηκόντων χωρίς νόημα
- Αβάσιμα πειθαρχικά μέτρα

- Υπερβολικός έλεγχος
- Επανειλημμένες επικρίσεις και κατηγορίες
- Αποκλεισμός από τις συνεδριάσεις, τα σχέδια ή τα σεμινάρια κατάρτισης
- Εξαναγκασμός σε αδράνεια
- Έλλειψη επικοινωνίας
- Η έλλειψη αναγνώρισης
- Πειθαρχικές απειλές
- Απειλές απόλυσης
- Άρνηση των στοιχείων που απαιτούνται για τη εκτέλεση της εργασίας
- Υποβιβασμοί
- Σταδιακή μείωση των αρμοδιοτήτων
- Αφαίρεση των απαραίτητων μέσων για τη δουλειά
- Εσκεμμένη υποτίμηση των προτάσεων
- Υπερφόρτωση υποχρεώσεων με προθεσμίες που είναι αδύνατο να ικανοποιηθούν
- Αδικαιολόγητη μετάθεση σε απομακρυσμένους χώρους

- Αδικαιολόγητα χαμηλές αξιολογήσεις απόδοσης

    Κατ' αυτό το τρόπο όπως γνωρίζουμε καλά, το εργασιακό πλαίσιο είναι τέτοιο που απορρίπτει αμέσως έναν εργαζόμενο, που  εμφανίζει έστω και προσωρινά, κάποια ιδιοσυγκρασιακά προβλήματα προσαρμογής. Δυστυχώς η ρευστότητα που επικρατεί σήμερα στους εργασιακούς χώρους ειδικά του Δημοσίου, απαιτεί μιαν απεριόριστα προσαρμοστική ικανότητα του εργαζόμενου στις μεταβαλλόμενες συνθήκες (τεχνολογικές, ανταγωνισμού, εργασιακού κόστους).

   Έχουμε ακούσει για τη France Telecom και για τους Αυτόχειρες της Άγριας Οικονομίας όπως ονομάσθηκαν. Ποιοι είναι οι λόγοι που οι εργαζόμενοι στη France Telecom οδηγούνται σε αυτοκτονία; Η

France Telecom ήταν μία Γαλλική δημόσια επιχείρηση που το 1998 μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία και αμέσως ρίχτηκε στην ανταγωνιστική αγορά. Με σημαία τους το αγγλοσαξονικό «Time to Move», οι νέοι μάνατζερ της ημικρατικής πλέον εταιρείας χωρίς κάποια προμελέτη ή άλλο σχεδιασμό για την αναδιοργάνωση  της αυτής της μεγάλης εταιρείας, αποφάσισαν ότι οι εργαζόμενοι στο εξής θα έπρεπε να βρίσκονται σε διαρκή κινητικότητα. Πράγμα που σήμαινε τη διαρκή ανατροπή της καθημερινότητάς τους. Συνεχείς αλλαγές στον τρόπο εργασίας, στις θέσεις εργασίας, στον τόπο εργασίας. Άμεση παρακολούθηση των επιδόσεων, ανταγωνιστικότητα, διαρκής επίτευξη στόχων – που μόλις επιτυγχάνονται, αντικαθιστώνται από νέους και δυσκολότερους. 

  Οι υπάλληλοί της σαν δημόσιοι υπάλληλοι, είχαν δέσιμο με την εταιρεία και επαγγελματική συνείδηση διαφορετική από τους εργαζομένους στον ιδιωτικό τομέα. Διέθεταν επιτελική οπτική και στη παραγωγική διαδικασία είχαν απαράμιλλες οργανωτικές ικανότητες που παρείχαν ολοκληρωμένες υπηρεσίες ποιότητας. Από το 1998 και μετά εισήλθαν στο παιχνίδι της ανταγωνιστικότητας και  προσπάθησαν να προσαρμοστούν αλλά γρήγορα έφθασαν στα όριά τους. Γιατί όλο αυτόν τον καιρό υπήρξε επιτάχυνση της αλλαγής εργασιακών θέσεων, της αλλαγής του επαγγέλματος στην ουσία. Πολλοί τομείς και γραφεία έκλεισαν και οι εργαζόμενοι αναγκάστηκαν να αλλάξουν τόπο εργασίας και ζωής, χάνοντας έτσι τα σημεία αναφοράς τους.

  Οι αυτοκτονίες των υπαλλήλων στην ευαγή αυτή εταιρία πενταπλασιάστηκαν σε σχέση με το μέσο όρο αυτών των απονενοημένων διαβημάτων που συνέβαιναν στον ίδιο χρόνο, στο σύνολο του πληθυσμού της Γαλλίας.

  Κι έτσι φτάνουμε στον άλλο πόλο της ψυχολογικής διάλυσης των εργαζομένων μέσω της εργασιακής θεσμικής αποδόμησης:

 

Η Επαγγελματική Εξουθένωση Εξάντληση

   H επαγγελματική εξουθένωση (το σύνδρομο Burn-out) είναι μία κατάσταση σωματικής, συναισθηματικής και πνευματικής εξάντλησης που προκαλείται από την μακροχρόνια έκθεση σε συναισθηματικά απαιτητικές συνθήκες όχι κατ’ ανάγκη και παραγωγικές.

 

Χειρουργοί μετά από αφαίρεση όγκου εγκεφάλου 32 ωρών.

Στην επέμβαση συμμετείχαν τρεις χειρουργοί,

έξι αναισθησιολόγοι και οκτώ νοσοκόμες.

Μαζί πραγματοποίησαν έξι ξεχωριστές επεμβάσεις

για την αφαίρεση μιας σειράς όγκων στον εγκέφαλο

1. Συναισθηματική εξουθένωση, κατά την οποία τα συναισθηματικά αποθέματα του εργαζόμενου εξαντλούνται.

2. Αποπροσωποποίηση, κατά την οποία εκφράζονται αρνητικές έως απάνθρωπες στάσεις προς τους εξαντλημένους συνάδελφους, οι οποίοι θεωρούνται ότι «αξίζουν» τα προβλήματά τους.

3. Η μειωμένη προσωπική ικανοποίηση κατά την οποία ο υπάλληλος κάνει αρνητική αξιολόγηση του εαυτού του μέσα στην εργασία.

    Τρία είναι τα χαρακτηριστικά συμπτώματα: η εξάντληση, ο κυνισμός και η αναποτελεσματικότητα. 

• Η εξάντληση προέρχεται από την επίδραση του εργασιακής έντασης (stress) στην ψυχική και σωματική υγεία.  
•  Ο κυνισμός αποτελεί έκφραση της αρνητικής στάσης του πάσχοντος προς τους άλλους αλλά και προς την εργασία του. 
•  Η αναποτελεσματικότητα είναι το προϊόν μιας αρνητικής αυτοεκτίμησης. 

   Η φυγή από το εργασιακό γίγνεσθαι, η μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου, η εμμονή στην χρήση ουσιών, καθώς και η εκδήλωση διάφορων ψυχοσωματικών ασθενειών: αλλεργικό άσθμα, αλλεργικές δερματίτιδες αλλά και διαταραχές στον ύπνο όπως αϋπνίες ή ο Βρυγμός[1].

Σημείωση:

[1]  Ο Βρυγμός, γνωστός επίσης ως τριγμός ή σφίξιμο των δοντιών, είναι μια συνήθης κατάσταση που παρατηρείται κυρίως κατά τη διάρκεια του ύπνου. Δεν είναι αβλαβής και οδηγεί σε καταστροφή της οδοντοστοιχίας και άλλα σοβαρά ιατρικά προβλήματα. Συνδέεται και εμφανίζεται με ψυχογενείς παράγοντες όπως το άγχος και το στρες.  

 

 

 Αναφορές (παλαιότερες):

ΙΝΕ/ΓΣΕΕ (2008) Ετήσια Έκθεση για το 2007, Αθήνα: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ.

Ιωσηφίδης, Θ. (2001) ‘Συνθήκες Εργασίας τριών Μεταναστευτικών Ομάδων στην Αθήνα’, στο Αθ.

Κουζής,  Γ.   (2001)   “Εργασιακές  Σχέσεις   και   ευρωπαϊκή   ενοποίηση:   ευελιξία  και   απορρύθμιση  ή  αναβάθμιση της εργασίας;”, Μελέτες ΙΝΕ/ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ, αρ. 14.

Κουζής,  Γ.   (2008) “Αγορά Εργασίας:  Μήτρα της Ανθρώπινης Οδύνης”,  στο Ν.  Παναγιωτόπουλος,  (επιμ.)(2008) Η Απομάγευση του Κόσμου, Αθήνα: Εκδόσεις Πολύτροπο/ΕΚΚΕ.

 

 

Ευάγγελος Ασπρογέρακας

 

Πρόσκληση για την αλλαγή του Ψυχιατρικού Υποδείγματος: Από την Καταστολή στη Χειραφέτηση

Αναδημοσιεύουμε το κείμενο της συλλογικότητας

"Πρωτοβουλία ‘Ψ’" από την παρέμβαση στην ψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου «Σωτηρία» όπως δημοσιεύθηκε στο ποιοτικό blog της συγγραφέως και ψυχολόγου, κας Αικατερίνης Τεμπέλη.

Ψυχιατρική Βία και Μηχανικές Καθηλώσεις:
Από την Καταστολή στη Χειραφέτηση

    Είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, δεν υπάρχει ένας ανοιχτός διάλογος σχετικά με την εγκυρότητα της καθήλωσης στο πλαίσιο μίας νοσηλείας ως “θεραπευτικό εργαλείο”. Στις ψυχιατρικές δομές πολύ συχνά δεκάδες άνθρωποι δένονται και παραμένουν δεμένοι, συνήθως χωρίς ουσιαστική αιτία.
    Παρότι πλέον ακόμη και με βάση τις κατευθυντήριες μετριοπαθών διεθνών οργανισμών θα έπρεπε η μηχανική καθήλωση τουλάχιστον να αποφεύγεται ή να θεωρείται το τελευταίο μέτρο που μπορεί να λάβει ένας επαγγελματίας, στην ελληνική ψυχιατρική πραγματικότητα η μηχανική καθήλωση είναι μια καθιερωμένη πρακτική, η οποία σπάνια αμφισβητείται.
    Η καθημερινότητα ενός ψυχιατρικού τμήματος εισαγωγών αποκαλύπτει ότι οι συνθήκες, στις οποίες εφαρμόζονται οι καθηλώσεις, είναι συχνά μακριά από το να χαρακτηρίζονται θεραπευτικές. Σε τμήματα με ελάχιστο προσωπικό, η καθήλωση γίνεται το «εύκολο» εργαλείο για τη διαχείριση εντάσεων. Αντί να

αντιμετωπίζονται οι αιτίες της «επικίνδυνης» συμπεριφοράς, όπως η ματαίωση βασικών αναγκών ή η έλλειψη ελευθερίας, οι ψυχικά πάσχοντες καταστέλλονται, ενισχύοντας την αίσθηση ανασφάλειας και αδιεξόδου.  Η έλλειψη προσωπικού και πόρων οδηγεί σε μια κουλτούρα καταστολής, όπου οι καθηλώσεις και τα κατασταλτικά φάρμακα γίνονται «αυτονόητες» λύσεις. Αυτή η δυναμική δημιουργεί φαύλους κύκλους βίας: όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται οι πρακτικές αυτές, τόσο περισσότερο νομιμοποιούνται ως μέτρα διαχείρισης της καθημερινότητας.

Σε ένα σύστημα, υποτιθέμενα θεραπευτικό, αναπαράγεται και ενισχύεται διαρκώς η λεγόμενη επικινδυνότητα των ψυχικά πασχόντων ατόμων με αποτέλεσμα, τόσο οι καθηλώσεις όσο και συνολικά οι ψυχιατρικές πρακτικές να αποκτούν έναν διπλό ρόλο: την προστασία της ιδρυματικής ισορροπίας και την καταστολή των «αποκλινόντων» συμπεριφορών.
    Η έννοια της «επικινδυνότητας» στην ψυχιατρική λειτουργεί ως εργαλείο ελέγχου, συχνά βασισμένο σε κατασκευασμένες αντιλήψεις που δεν αντανακλούν πραγματικούς κινδύνους. Για παράδειγμα, έρευνες δείχνουν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η «επικίνδυνη» συμπεριφορά αποδίδεται σε ασθενείς που απλώς αντιστέκονται σε αυστηρούς κανονισμούς, όπως η άρνηση λήψης φαρμάκων ή η απαίτηση περισσότερης ελευθερίας. Στατιστικά από ψυχιατρικά ιδρύματα της Ελλάδας καταδεικνύουν ότι το 70% των περιστατικών καθηλώσεων σχετίζονται με τέτοιου είδους αντιπαραθέσεις, ενώ μόνο ένα μικρό ποσοστό αφορά περιπτώσεις άμεσου κινδύνου για τους άλλους. Αυτή η πρακτική ενισχύεται από την απουσία εναλλακτικών μεθόδων αποκλιμάκωσης και από θεσμικές πιέσεις για γρήγορη «αποκατάσταση» της τάξης.
    Συχνά, η επικινδυνότητα δεν απορρέει από πραγματικές συνθήκες αλλά από την αδυναμία του συστήματος να ανταποκριθεί στις

ανάγκες των νοσηλευόμενων. Παραδείγματα όπως η απαγόρευση χρήσης κινητών τηλεφώνων, η έλλειψη πρόσβασης σε διερμηνείς για μετανάστες ή η μη αναγνώριση βασικών αιτημάτων δείχνουν ότι οι «επικίνδυνες» συμπεριφορές προκύπτουν συχνά από την αποστέρηση και τη ματαίωση.

Είναι σημαντικό να δώσουμε κάποια πραγματικά παραδείγματα που συμβαίνουν σε ψυχιατρικές κλινικές στην Ελλάδα για να αποδεικνύουμε το αυθαίρετο και συχνά αντιφατικό χαρακτήρα των καθηλώσεων. Σε ένα περιστατικό επτά νοσηλευόμενοι «τιμωρήθηκαν» συλλογικά με εντολή καθήλωσης επειδή διεκδίκησαν να λάβουν το φαγητό που είχαν παραγγείλει από εξωτερική πηγή.

    Σε άλλη περίπτωση, νοσηλευόμενη με ιστορικό κακοποίησης, βίωσε συστηματικές καθηλώσεις εξαιτίας της υποτιθέμενης «επιθετικής» συμπεριφοράς της. Η πάσχουσα εξέφραζε αιτήματα για βασικές ελευθερίες και υποστήριξη, όπως το δικαίωμα να κινείται ελεύθερα ή να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες, που δεν αντιμετωπίστηκαν ποτέ με την απαραίτητη ευαισθησία. Η συμπεριφορά της ήταν συχνά απόρροια της αίσθησης ματαιότητας και της έλλειψης εμπιστοσύνης προς το προσωπικό, που δεν είχε επαρκείς πόρους ή εκπαίδευση για να ανταποκριθεί στις ανάγκες της. Το αποτέλεσμα ήταν η κλιμάκωση της έντασης και η χρήση καθήλωσης ως μέτρο «λύσης», εντείνοντας την απογοήτευση και τη δυσφορία της.

    Η ψυχοκινητική ανησυχία, η παραληρητική συμπεριφορά ή ο προστατευτικός κλινοστατισμός εμφανίζονται στα πρωτόκολλα ως τυποποιημένες αιτιολογίες. Αυτή η τυποποίηση, ωστόσο, αποκλείει άλλες πιθανές αιτίες ή ανάγκες, όπως η επίδραση του περιβάλλοντος, η έλλειψη προσωπικής επαφής ή η αδυναμία του ασθενούς να εκφράσει τις ανησυχίες του με άλλους τρόπους. Για παράδειγμα, η «ψυχοκινητική ανησυχία» μπορεί να αντικατοπτρίζει την αντίδραση ενός ασθενούς στη ματαίωση βασικών του αναγκών, όπως η επικοινωνία ή η ελευθερία κινήσεων, ενώ η «παραληρητική συμπεριφορά» ενδέχεται να οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες όπως ο φόβος ή η έλλειψη ασφάλειας. Αυτές οι αιτίες παραμένουν αόρατες μέσα από την απρόσωπη γλώσσα των πρωτοκόλλων, οδηγώντας σε θεραπείες που δεν λαμβάνουν υπόψη τη συνολική πραγματικότητα του ατόμου. Ωστόσο, αυτά τα συμπτώματα συχνά καλύπτουν την αδυναμία του πλαισίου να παρέχει ουσιαστική φροντίδα και απαντήσεις στις ανάγκες των ανθρώπων.

    Ουσιαστική φροντίδα σημαίνει τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που προάγει τη συναισθηματική και σωματική ασφάλεια, την αναγνώριση της μοναδικότητας κάθε ατόμου και την κατανόηση των

αναγκών του πέρα από τα εμφανή συμπτώματα. Αυτό περιλαμβάνει την παροχή υποστηρικτικών δικτύων, την ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ ασθενών και προσωπικού, και τη διασφάλιση ότι οι φωνές των ασθενών ακούγονται και λαμβάνονται υπόψη στις θεραπευτικές αποφάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η φροντίδα δεν περιορίζεται σε ιατρικές παρεμβάσεις, αλλά επεκτείνεται στη δημιουργία συνθηκών που επιτρέπουν στους ασθενείς να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της θεραπείας τους, σε κοινοτικές δομές, χωρίς ιδρυματικό χαρακτήρα.

   Ενίοτε, οι ίδιοι οι πάσχοντες αποδέχονται αυτές τις πρακτικές ως αναπόφευκτες. Μερικοί ζητούν ακόμη και να καθηλωθούν, εσωτερικεύοντας την ιδέα ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστεί η δυσφορία τους. Το αποτέλεσμα είναι η αποδοχή μιας «ταυτότητας ασθενούς» που συνδέεται με την πειθάρχηση και την υποταγή στις θεσμικές πρακτικές.

    Για να ανατραπεί αυτή η κατάσταση, απαιτείται μια ριζική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε την ψυχιατρική φροντίδα. Η μετάβαση από μια ψυχιατρική της καταστολής σε μια ψυχιατρική της χειραφέτησης απαιτεί την αποδόμηση των θεσμικών δομών που διατηρούν την ανισότητα και τη βία.

    Το σύνθημα «Η ελευθερία είναι θεραπευτική» δεν είναι απλώς μια φράση, αλλά μια υπόσχεση για ένα μέλλον όπου η ψυχιατρική φροντίδα θα βασίζεται στη φροντίδα, την υποστήριξη και την ελευθερία. Είναι ένα κάλεσμα για δράση, ώστε να δημιουργηθεί ένα σύστημα που προάγει την ανάρρωση και την κοινωνική ένταξη, διασφαλίζοντας ότι κανένας δεν θα αισθάνεται εγκαταλελειμμένος ή καταπιεσμένος στο όνομα της θεραπείας.

ΚΑΛΟΥΜΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ, ΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΧΡΗΣΤΡΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΟΠΟΙΟΝ ΑΛΛΟΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΤΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΤΗΣ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗΣ.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ
ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ