Ιδού τα
Αποτελέσματα της Εργασιακής Επισφάλειας:
Mobbing και Burnout
Τα τελευταία χρόνια στους περισσότερους
εργασιακούς χώρους, αποχαλινώθηκε ένα νέο σκληρό φαινόμενο εξ αιτίας των συνθηκών που επικρατούν. Αυτό απαντάται με ποικίλες μορφές τόσο στις υπηρεσίες του Δημοσίου όσο και
σε εταιρείες του ιδιωτικού τομέα και σήμερα αποτελεί
σοβαρό πρόβληµα για την ψυχική υγεία πολλών εργαζομένων.
Αφορά τις κακοποιητικές συμπεριφορές που αναπτύσσονται ενσυνείδητα ή ασυνείδητα
στους χώρους εργασίας και που επιδρούν με σφοδρότητα στον ψυχισμό και αποτελούν την πρώτη αιτία
της ψυχικής και σωματικής νόσησης για το εργαζόμενο προσωπικό. Όμως μέσα στο καθεστώς της Άγριας Οικονομίας, η
πραγματική διάσταση και η επίδρασή τους παραμένει δυσδιάκριτη αφού οι
εργαζόμενες/οι στενάζουν για να στηρίξουν την θέση εργασίας τους και
είναι τόσο απασχολημένοι/ες για να βγάλουν οικονομικά τον μήνα με τις
πενιχρές "μεταμνημονιακές" αποδοχές τους.
Επίσης ενώ
έχουν εκτιμηθεί με έγκυρες κλινικές και επί του πεδίου έρευνες, δεν έχουν μπει με μαχητικό και διεκδικητικό τρόπο στις ημερήσιες συνδικαλιστικές διατάξεις. Και αυτό συμβαίνει σε αντίθεση με άλλες αντίστοιχα κακοποιητικές συμπεριφορές που σωστά παραμένουν καταδικασμένες όπως είναι οι διακρίσεις και παρενοχλήσεις φύλλου και εθνικότητας.
Η Εργασιακή Κακοποίηση: το σύνδρομο Mobbing
Αυτή η στρεβλή πρακτική
έγινε αρχικά γνωστή ως Εργασιακή Κακομεταχείριση
(σύνδρομο mobbing) και ορίζεται σε μελέτες της ΓΣΕΕ* ως «η άσκηση, στο
πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ συναδέλφων ή
µεταξύ ανωτέρου και κατωτέρου στην
ιεραρχία, µιας συστηματικής και διαρκούς επίθεσης σε βάρος ενός
προκαθορισµένου
θύµατος προκειµένου να ωθηθεί στο να εγκαταλείψει τη θέση εργασίας του».
Κρατείστε αυτόν τον ορισμό για να θυμόσαστε παρακάτω ότι το σύνδροµο mobbing αναφέρεται σε ενέργειες άλλων. Δηλαδή: δεν είναι μια ψυχολογική αρρώστια και δεν αποτελεί µια αυτούσια νοσολογική
πάθηση αλλά το πλαίσιο για επανειληµµένες ψυχολογικές ή άλλου τύπου
και βαθµού επιθέσεις.
Αυτές περιλαµβάνουν
διαρκείς και αδικαιολόγητες επικρίσεις και συκοφαντίες, ανάθεση άχαρων, αναντίστοιχων και
υποτιµητικών καθηκόντων καθώς και ενέργειες που θίγουν την επαγγελµατική και
κοινωνική εικόνα του θύµατος στο πλαίσιο
των εργασιακών σχέσεων.
Χαρακτηριστικός είναι ο
ορισµός που υιοθετήθηκε για την εργασιακή κακομεταχείριση στη Ευρωπαική νοµοθεσία κατά της
ηθικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας:
Το Σύνδρομο Mobbing είναι η «κατ΄ επανάληψη
υβριστική και προσβλητική συμπεριφορά, εντός ή εκτός της
επιχείρησης ή του οργανισµού που εκδηλώνεται ειδικότερα µε ενέργειες, λόγια,
εκφοβισµούς, πράξεις, χειρονομίες, τρόπους οργάνωσης της εργασίας και µονοµερή
γραπτά κείµενα που έχουν χαρακτήρα ή
σκοπό να προσβάλλουν την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια ή τη σωµατική ή
ψυχική ακεραιότητα του εργαζοµένου κατά την εκτέλεση της εργασίας του, να θέσουν σε κίνδυνο τη θέση
απασχόλησής του ή να δηµιουργήσουν εχθρικό,
εκφοβιστικό, υποτιµητικό, ταπεινωτικό ή προσβλητικό εργασιακό
περιβάλλον»[1].
Δυστυχώς πια, το mobbing ως επαναλαµβανόµενη, διαρκής και
µεθοδική ψυχολογική καταδίωξη που στοχεύει στον εξοστρακισµό εργαζόµενων από το
εργασιακό περιβάλλον, αποτελεί µια πραγµατικότητα και για τη
χώρα µας. Οι πρώτες καταγραφές
που ανέδειξαν την ύπαρξη του φαινοµένου έθεσαν τους προβληµατισµούς τόσο
για την ιατρική και νοµική υποστήριξη των θυµάτων όσο και
για τη διερεύνηση και καταπολέµηση των γενεσιουργών αιτιών αυτών των βίαιων
συμπεριφορών στους χώρους εργασίας με μετρήσιμους τρόπους. Το mobbing αποτελεί
-συνεχίζει η μελέτη της ΓΣΕΕ- "είναι μία αποτελεσματική τακτική ψυχολογικής
τρομοκρατίας στους εργασιακούς χώρους και χρησιμοποιείται κατάλληλα από τη
διοίκηση στις επιχειρήσεις ή τους οργανισμούς προκειμένου να απαλλαγούν από το
ενοχλητικό ή και το πλεονάζον προσωπικό. Ακόμη
εκφράζει τη δολιότητα που σκόπιμα καλλιεργείται μεταξύ συναδέλφων και αποσκοπεί
στην εξάλειψη των ανταγωνιστών, μέσα από μια συνεχή αντισυναδελφική συμπεριφορά".
Κάποιες άλλες φορές, η εργασιακή βία πάλι μπορεί να εμφανισθεί μέσω
μιας προσωπικότητας σε θέση ευθύνης που ικανοποιείται «πληγώνοντας»,
τρομοκρατώντας, τους συνανθρώπους της και αναπτύσσει την αυτοεκτίμησή
της, μεταφέροντας στους άλλους τον «πόνο» που αδυνατεί να αισθανθεί,
αλλά και τις εσωτερικές της αντιθέσεις που αρνείται να επεξεργαστεί.
Παρακάτω παραθέτουμε ένα κατάλογο που περιγράφει τις βασικές ανοίκειες και κακές πρακτικές που ασκούνται.
Απειλές
για την επαγγελματική καριέρα
- Ανάθεση
νέων καθηκόντων χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση ή χωρίς τα απαραίτητα μέσα
- Ανάθεση επικίνδυνων καθηκόντων ή ακατάλληλων για την υγεία
- Ανάθεση καθηκόντων χωρίς νόημα
- Αβάσιμα πειθαρχικά μέτρα
- Υπερβολικός έλεγχος
- Επανειλημμένες επικρίσεις και κατηγορίες
- Αποκλεισμός από τις συνεδριάσεις, τα σχέδια ή τα σεμινάρια κατάρτισης
- Εξαναγκασμός σε αδράνεια
- Έλλειψη επικοινωνίας
- Η έλλειψη αναγνώρισης
- Πειθαρχικές απειλές
- Απειλές απόλυσης
- Άρνηση των στοιχείων που απαιτούνται για τη εκτέλεση της εργασίας
- Υποβιβασμοί
- Σταδιακή μείωση των αρμοδιοτήτων
- Αφαίρεση των απαραίτητων μέσων για τη δουλειά
- Εσκεμμένη υποτίμηση των προτάσεων
- Υπερφόρτωση υποχρεώσεων με προθεσμίες που είναι αδύνατο να ικανοποιηθούν
- Αδικαιολόγητη μετάθεση σε απομακρυσμένους χώρους
- Αδικαιολόγητα
χαμηλές αξιολογήσεις απόδοσης
Κατ' αυτό το τρόπο
όπως γνωρίζουμε καλά, το εργασιακό
πλαίσιο είναι τέτοιο που απορρίπτει αμέσως έναν εργαζόμενο, που εμφανίζει έστω και προσωρινά, κάποια
ιδιοσυγκρασιακά προβλήματα προσαρμογής. Δυστυχώς η ρευστότητα
που επικρατεί σήμερα στους εργασιακούς χώρους ειδικά του Δημοσίου, απαιτεί μιαν
απεριόριστα προσαρμοστική ικανότητα του εργαζόμενου στις μεταβαλλόμενες
συνθήκες (τεχνολογικές, ανταγωνισμού, εργασιακού κόστους).
Έχουμε ακούσει για τη France Telecom και για τους Αυτόχειρες της Άγριας Οικονομίας όπως ονομάσθηκαν. Ποιοι είναι οι λόγοι που οι εργαζόμενοι
στη France Telecom οδηγούνται σε αυτοκτονία; Η France Telecom ήταν μία Γαλλική δημόσια επιχείρηση που το 1998
μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία και αμέσως ρίχτηκε στην ανταγωνιστική αγορά. Με
σημαία τους το αγγλοσαξονικό «Time to Move», οι νέοι μάνατζερ της ημικρατικής
πλέον εταιρείας χωρίς κάποια προμελέτη ή άλλο σχεδιασμό για την αναδιοργάνωση της αυτής της μεγάλης εταιρείας, αποφάσισαν
ότι οι εργαζόμενοι στο εξής θα έπρεπε να βρίσκονται σε διαρκή κινητικότητα.
Πράγμα που σήμαινε τη διαρκή ανατροπή της καθημερινότητάς τους. Συνεχείς
αλλαγές στον τρόπο εργασίας, στις θέσεις εργασίας, στον τόπο εργασίας. Άμεση παρακολούθηση
των επιδόσεων, ανταγωνιστικότητα, διαρκής επίτευξη στόχων – που μόλις
επιτυγχάνονται, αντικαθιστώνται από νέους και δυσκολότερους. Οι υπάλληλοί της σαν δημόσιοι υπάλληλοι, είχαν δέσιμο με την
εταιρεία και επαγγελματική συνείδηση
διαφορετική από τους εργαζομένους στον ιδιωτικό τομέα. Διέθεταν επιτελική οπτική και στη παραγωγική διαδικασία είχαν
απαράμιλλες οργανωτικές ικανότητες που παρείχαν ολοκληρωμένες υπηρεσίες
ποιότητας. Από το 1998 και μετά εισήλθαν στο παιχνίδι της
ανταγωνιστικότητας και προσπάθησαν να
προσαρμοστούν αλλά γρήγορα έφθασαν στα όριά τους. Γιατί όλο αυτόν τον καιρό υπήρξε
επιτάχυνση της αλλαγής εργασιακών θέσεων, της αλλαγής του επαγγέλματος στην
ουσία. Πολλοί τομείς και γραφεία έκλεισαν και οι εργαζόμενοι αναγκάστηκαν να
αλλάξουν τόπο εργασίας και ζωής, χάνοντας έτσι τα σημεία αναφοράς τους.
Οι αυτοκτονίες των υπαλλήλων στην ευαγή αυτή εταιρία πενταπλασιάστηκαν
σε σχέση με το μέσο όρο αυτών των απονενοημένων διαβημάτων που συνέβαιναν στον
ίδιο χρόνο, στο σύνολο του πληθυσμού της Γαλλίας.
Κι έτσι φτάνουμε στον άλλο πόλο της ψυχολογικής
διάλυσης των εργαζομένων μέσω της εργασιακής θεσμικής αποδόμησης:
Η Επαγγελματική Εξουθένωση Εξάντληση
H επαγγελματική εξουθένωση (το σύνδρομο Burn-out)
είναι μία κατάσταση σωματικής,
συναισθηματικής και πνευματικής
εξάντλησης που προκαλείται από την μακροχρόνια
έκθεση σε συναισθηματικά απαιτητικές
συνθήκες όχι κατ’ ανάγκη και
παραγωγικές.
 |
Χειρουργοί
μετά από αφαίρεση όγκου εγκεφάλου 32
ωρών.
Στην
επέμβαση συμμετείχαν τρεις χειρουργοί,
έξι
αναισθησιολόγοι και οκτώ νοσοκόμες.
Μαζί
πραγματοποίησαν έξι ξεχωριστές επεμβάσεις
για
την αφαίρεση μιας σειράς όγκων στον
εγκέφαλο
|
1. Συναισθηματική
εξουθένωση, κατά την οποία τα συναισθηματικά
αποθέματα του εργαζόμενου
εξαντλούνται.
2. Αποπροσωποποίηση, κατά την οποία εκφράζονται αρνητικές έως απάνθρωπες στάσεις προς τους εξαντλημένους
συνάδελφους, οι οποίοι θεωρούνται ότι «αξίζουν» τα προβλήματά τους.
3. Η μειωμένη προσωπική
ικανοποίηση κατά την οποία ο υπάλληλος κάνει αρνητική
αξιολόγηση του εαυτού του μέσα στην εργασία.
Τρία είναι τα χαρακτηριστικά συμπτώματα: η εξάντληση, ο κυνισμός και η
αναποτελεσματικότητα.
- Η εξάντληση προέρχεται από την επίδραση του εργασιακής έντασης (stress) στην ψυχική και σωματική υγεία.
- Ο κυνισμός αποτελεί έκφραση της αρνητικής στάσης του πάσχοντος προς
τους άλλους αλλά και προς την εργασία του.
- Η αναποτελεσματικότητα είναι το προϊόν μιας αρνητικής αυτοεκτίμησης.
Η φυγή από το εργασιακό γίγνεσθαι, η
μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου, η εμμονή στην χρήση ουσιών, καθώς και η
εκδήλωση διάφορων ψυχοσωματικών ασθενειών: αλλεργικό άσθμα, αλλεργικές
δερματίτιδες αλλά και διαταραχές στον ύπνο
όπως αϋπνίες ή ο Βρυγμός[1].
Σημείωση:
[1] Ο Βρυγμός, γνωστός επίσης ως τριγμός ή σφίξιμο των δοντιών, είναι μια
συνήθης κατάσταση που παρατηρείται κυρίως κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Δεν είναι αβλαβής και οδηγεί σε καταστροφή της οδοντοστοιχίας και άλλα σοβαρά ιατρικά προβλήματα. Συνδέεται και εμφανίζεται με ψυχογενείς παράγοντες όπως το άγχος και το στρες.
Αναφορές (παλαιότερες):
ΙΝΕ/ΓΣΕΕ (2008) Ετήσια Έκθεση
για το 2007, Αθήνα: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ.
Ιωσηφίδης,
Θ. (2001) ‘Συνθήκες Εργασίας τριών Μεταναστευτικών Ομάδων στην Αθήνα’, στο Αθ.
Κουζής, Γ.
(2001) “Εργασιακές Σχέσεις
και ευρωπαϊκή ενοποίηση:
ευελιξία και απορρύθμιση
ή αναβάθμιση της εργασίας;”,
Μελέτες ΙΝΕ/ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ, αρ. 14.
Κουζής, Γ.
(2008) “Αγορά Εργασίας: Μήτρα της
Ανθρώπινης Οδύνης”, στο Ν. Παναγιωτόπουλος, (επιμ.)(2008) Η Απομάγευση του Κόσμου, Αθήνα:
Εκδόσεις Πολύτροπο/ΕΚΚΕ.
Ευάγγελος Ασπρογέρακας